Gặp người làm Báo Hồn Nước

Ông là học sinh trường Bưởi, tham gia vào Đội Ngô Quyền (một tổ chức học sinh yêu nước cách mạng tại trường) và được kết nạp vào Đoàn Thanh niên cứu quốc đầu năm 1944, trở thành đảng viên Đảng Cộng sản khi mới 16 tuổi... Hồi tưởng về những ngày tham gia làm Báo Hồn Nước-tờ báo của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, ra số đầu tiên vào cuối năm 1944, ông kể: “Theo chủ trương của Đảng, cuối tháng 2-1943, mỗi thành phố lớn phải có một Ban Thanh vận và ra một tờ báo riêng của thanh niên. Đến giữa năm 1944, Ban cán sự Đảng Hà Nội mở lớp học cho đảng viên mới, đồng chí Lê Quang Đạo được giao huấn luyện. Sau lớp học, đồng chí Lê Quang Đạo đã giao trách nhiệm làm báo cho tôi và lấy tên báo là Hồn Nước-tiếng nói của nam, nữ thanh niên thành Hoàng Diệu”.

Ông Lê Đức Vân bên bản sao tờ báo Hồn Nước số 5. 

Ngày đó làm báo gặp rất nhiều khó khăn. Lúc đầu in bằng thạch không thành công, những người làm báo Hồn Nước phải tìm mua hộp đựng bột đá, đá ẩm ở cuối phố Bà Triệu, rộng khoảng 40x60cm, dày khoảng 50cm. Bột đá khi nhào với nước tạo thành tấm mềm. Khi in phải viết lên một tờ giấy bằng mực tím, sau đó đặt lên bàn đá ẩm, xoa cho mực hút vào đá, tiếp đó là đặt giấy lên lăn nhẹ cho mực hút vào giấy. Mỗi lần in như thế được khoảng 10 đến 15 bản, muốn in tiếp phải viết và làm lại từ đầu nên mất rất nhiều thời gian. Tờ báo Hồn Nước in bằng đá ẩm ấy được xuất bản trong hoàn cảnh tuyệt đối bí mật, tại số nhà 15, phố Hàng Phèn, với 4 trang khổ nhỏ nhằm tuyên truyền chủ trương, đường lối cách mạng của Việt Minh; phản ánh hoạt động của Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu. Tờ báo có 5 người; ông Lê Đức Vân phụ trách phần nội dung, tổ chức in, phát hành. Các ông: Lều Văn Hoán (tức Mai Luân), Nguyễn Kim Chi (tức Chi Hiền), Nguyễn Văn Cung (tức Trần Thư) và Nguyễn Hải Hùng là cán bộ in báo. Vì số lượng in rất ít nên ông Vân đã bàn với mọi người chuyển sang in li-tô (in trên đá cứng). Đầu năm 1945, cơ quan in Báo Hồn Nước mới chuyển sang in li-tô và cũng chuyển địa điểm in đến làng Giáp Nhất (nay thuộc quận Thanh Xuân).

Ông Vân chia sẻ: “Khi bắt tay vào in đá li-tô, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn vì chưa ai có kinh nghiệm, nhưng rồi mày mò mãi cũng in ra được tờ báo số 2 bằng kỹ thuật này. Mỗi lần in phải mài tấm đá rất kỹ rồi viết ngược chữ lên tấm đá bằng thứ mực đặc biệt, sau đó lau bằng nước chanh cho sạch rồi mới lau bằng nước đường để cho mực in không dính lên mặt đá, rồi lăn mực in, sau đó đặt giấy lên và lăn. Nếu làm thành công thì một lần sẽ in được 70 tờ báo với hai mặt in. Muốn có nhiều bản, chúng tôi phải in đi in lại nhiều lần và mỗi lần phát hành khoảng 200 tờ”. Tại làng Giáp Nhất, tờ báo Hồn Nước được in ba số là số 2, số 3, số 4, sau phải chuyển địa điểm do bị lộ. Cho đến tờ báo số 6 in ra chưa kịp phát hành thì Cách mạng Tháng Tám đã nổ ra. Sau đó, tờ báo Hồn Nước được in bằng máy in và là cơ quan của nam, nữ thanh niên Trung ương Đoàn Thanh niên cứu quốc. Tờ báo cùng với các loại truyền đơn, tài liệu, áp-phích đã góp phần cổ vũ thanh niên Hà Nội nói riêng, nhân dân Thủ đô nói chung đứng lên giành chính quyền khi ấy. Hiện nay, một số báo của tờ Hồn Nướcvẫn còn được lưu lại tại Bảo tàng Cách mạng Việt Nam.