Nghệ nhân Vũ Văn Giỏi sinh ra và lớn lên tại làng nghề thêu truyền thống Đông Cứu, xã Dũng Tiến, huyện Thường Tín, TP Hà Nội-làng nghề từng nổi tiếng với công việc thêu áo bào cho vua và hoàng thân triều Nguyễn. Cũng bởi là nghề gia truyền nên tất cả thành viên trong nhà đều phải học từ tấm bé. Riêng Vũ Văn Giỏi lại có niềm đam mê đặc biệt. Ông yêu những mũi chỉ, đường kim, thích tìm tòi các loại vải vóc. Ngày nhỏ, mỗi tối, cậu bé Vũ Văn Giỏi lại quan sát ông bà và cha mẹ thêu từng chi tiết hoa văn, tất cả đều in tạc vào trí nhớ.
Nghệ nhân Vũ Văn Giỏi tâm sự: “Làm trang phục cung đình nói thì đơn giản, nhưng lúc bắt tay vào thực hiện thì lại khó vô cùng. Phục dựng không chỉ đơn thuần là may lại sao cho có nét giống mà còn phải đưa được lối thêu cổ đặc trưng và những họa tiết nguyên bản vào trong trang phục".
Nghệ nhân Vũ Văn Giỏi và chiếc áo hoàng hậu.
Trải qua nhiều giai đoạn của lịch sử, những tư liệu ghi chép về trang phục hoàng gia không còn nhiều, để có thể có được những hình mẫu trang phục nguyên bản, ông Giỏi cùng đội ngũ thiết kế đã phải lặn lội tìm khắp trong và ngoài nước những bức ảnh, bức tranh vẽ truyền thần còn sót lại miêu tả hình ảnh vua chúa trước đây.
Có được hình mẫu mới chỉ là bước khởi đầu, kỹ thuật thêu và lựa chọn nguyên vật liệu để tạo nên một bộ trang phục hoàn chỉnh mới là công đoạn khó nhất. Đặc biệt, kỹ thuật thêu trang phục của vua chúa trước đây thường là lối thêu riêng biệt mà ngày nay ít người còn nắm được. Để học được những phương pháp thêu cổ của người xưa, ông đã phải đi tìm hiểu từ một số dòng họ từng có vinh dự được may y phục cho vua.
Nguyên liệu cũng là yếu tố rất quan trọng, bởi trang phục mỗi triều đại lại có những chất liệu riêng, nên trước khi tiến hành thêu, ông phải chuẩn bị rất kỹ. Vải phải là tơ tằm hoàn toàn, chỉ thêu cũng là tơ lụa được xe theo những công thức gia truyền. Riêng phần chỉ màu cũng có đến hàng trăm loại khác nhau, tất cả đều được nhuộm bằng các loại thảo mộc. Những nguyên liệu này đều không thể mua trên thị trường và nghệ nhân Giỏi phải tự tay đặt hàng từ những thợ thủ công tại một số làng nghề. Thời gian để hoàn thành mỗi bộ trang phục như vậy phải tốn ít nhất từ 6 tháng đến một năm.
Sau gần 6 năm dày công nghiên cứu (1992-1998), với sản phẩm đầu tay là chiếc long bào của thái tử triều Nguyễn, đến nay đã có tổng cộng 18 bộ trang phục cung đình được nghệ nhân Giỏi và đội ngũ của mình phục chế thành công. Tiêu biểu trong số đó là các bộ long bào của vua Đồng Khánh, Bảo Đại, Khải Định, Tự Đức, hoàng thái tử, hoàng hậu… Những bộ trang phục này vẫn đang được trưng bày tại Bảo tàng cung đình Huế.
Nghề phục chế trang phục cung đình là sự tiếp nối truyền thống “tài cao, nghề tinh” của vùng đất Thăng Long kinh kỳ-kẻ chợ. Những đóng góp của nghệ nhân Vũ Văn Giỏi đã được xã hội ghi nhận xứng đáng.
Bài và ảnh: Tiến Cường