Nếu Hà Nội làm tốt việc này thì công tác bảo tồn, phát huy di sản sẽ đúc kết được những kinh nghiệm quý, cách làm hay, hiệu quả để nhân rộng trên cả nước.

Theo thống kê, Hà Nội hiện có 5.922 di tích, là địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng di tích lịch sử, văn hóa, trong đó có khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long là di sản văn hóa thế giới, 13 di tích quốc gia đặc biệt, 1.182 di tích cấp quốc gia, 1.202 di tích cấp thành phố. Ý thức gìn giữ, bảo tồn di tích cho muôn đời sau, Hà Nội là địa phương đi đầu, tạo ra dấu ấn trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản: Tiến hành kiểm kê di sản; tu sửa, tôn tạo nhiều di tích giá trị (chùa Thầy, chùa Láng, chùa Trăm gian, thành cổ Sơn Tây, đình Yên Phụ, đình Chu Quyến, đình Tây Đằng…); giáo dục cho thế hệ trẻ về tầm quan trọng của di sản; thực hiện đăng ký cổ vật tư nhân, cho phép hội nghiên cứu cổ vật và công ty giám định cổ vật hoạt động… Bên cạnh những việc đã làm được, ông Tô Văn Động, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Hà Nội, cho biết về những khó khăn, hạn chế: “Số lượng di tích đồ sộ nhưng kết quả nghiên cứu, xếp hạng di tích chưa tương xứng. Hiện, Hà Nội còn hơn 50% di tích chưa được lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích. Hà Nội cũng chưa có quy hoạch tổng thể bảo tồn di tích lịch sử, văn hóa. Hà Nội đã cố gắng huy động các nguồn lực cho việc tôn tạo, bảo tồn, phát huy giá trị di tích nhưng so với yêu cầu vẫn chưa đáp ứng được”.

leftcenterrightdel
      Vẫn chưa có phương án cuối cùng để bảo tồn cầu Long Biên. Ảnh: NGUYỄN DƯƠNG

Điều đáng lo ngại là hiện nay có 220 di tích tích xuống cấp nghiêm trọng, 507 di tích xuống cấp nặng, 901 di tích xuống cấp, đặc biệt có tới 166 di tích bị vi phạm. Các chuyên gia trong và ngoài nước kiến nghị chính quyền TP Hà Nội quyết liệt hành động, bảo vệ những di tích xuống cấp nghiêm trọng để không bị sụp đổ, khi có điều kiện mới tiến hành tu bổ, tôn tạo. Bên cạnh đó, cần tiến hành hai việc làm đồng thời, đó là: Hoàn thiện cơ chế tu bổ, tôn tạo di tích nhanh chóng, khoa học, hợp lý; quản lý di tích chặt chẽ, chú trọng vai trò của chính quyền cơ sở. Bởi lẽ, đã có quá nhiều bài học về việc tu bổ, tôn tạo di tích mà rút cuộc lại làm biến dạng, méo mó, thậm chí hủy hoại di tích, như trường hợp hạ giải đình Lương Xá (Liên Bạt, Ứng Hòa) mới đây. Tất cả bắt nguồn từ những người quản lý và người dân không hiểu biết, không có nhận thức đúng đắn nên tu bổ, tôn tạo sai phạm; thậm chí không ít nơi làm ngơ để mặc di sản bị biến dạng!

Điều đáng lưu tâm nhất là việc dung hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn di sản của Thủ đô. Là Thủ đô, bộ mặt của đất nước, nên tất nhiên Hà Nội không thể không phát triển theo hướng hiện đại hóa. Điều này sẽ dẫn đến xung đột giữa việc phải phát triển kinh tế-xã hội, hạ tầng trong lòng một thành phố của di sản. Đơn cử như câu chuyện về cầu Long Biên, vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều giữa việc giữ nguyên như hiện nay hay khôi phục nguyên trạng để phục vụ giao thông tốt hơn.

Lắng nghe từ nhiều phía, chính quyền TP Hà Nội luôn thận trọng lựa chọn phương án theo hướng bảo tồn có chọn lọc, với hình thức và phương pháp phù hợp, tương xứng với giá trị và điều kiện cụ thể, đáp ứng yêu cầu cần và có thể bảo tồn. Việc cần ưu tiên bảo tồn cái gì, nơi nào tùy thuộc vào tầm vóc, giá trị và điều kiện cụ thể của từng di sản, di tích. Ví dụ, từ thành công của Khu khảo cổ học 18 Hoàng Diệu-Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long. Đây là khu vực bảo tồn tại chỗ các hố khai quật và các tài liệu hiện vật được giới thiệu với công chúng như một “bảo tàng ngoài trời”, trong khi vẫn xây dựng được Nhà Quốc hội trong Khu Trung tâm chính trị Ba Đình. GS, TSKH Lưu Trần Tiêu, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, cho rằng: “Chủ động ngừa trước sự xung đột có thể xảy ra, trong quá trình chuẩn bị và triển khai xây dựng các đồ án quy hoạch cần phối hợp với ngành văn hóa để không làm ảnh hưởng đến di tích cả trên mặt đất và dưới lòng đất”.  

Vừa qua, UBND TP Hà Nội tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử, văn hóa Thủ đô Hà Nội” nhằm tìm ra những giải pháp trước mắt và lâu dài để “kho báu” di sản Thủ đô được bảo tồn tốt và phát huy giá trị cho mai sau. Vấn đề là thực thi trong thực tế như thế nào và rất cần sự chung tay giữa nhà quản lý-nhà khoa học-người dân vì mục tiêu chung là giữ vững danh tiếng Hà Nội không chỉ là thành phố vì hòa bình mà còn là thành phố của di sản.

TRẦN HOÀNG HOÀNG