Bạn tôi bảo, thăm ngôi làng Việt cổ mà không thưởng thức ẩm thực, món ăn nức tiếng của một vùng quê thuần nông thì thật có lỗi với bản thân quá. Kẹo dồi, kẹo lạc lâu nay đã giảm sức hút ở nhiều nơi phố thị nhưng dân làng Đường Lâm bao đời nay vẫn giữ gìn, nuôi dưỡng món quà quê hương với bao ân tình trong từng thanh kẹo thơm ngon.
Theo truyền thuyết xưa cũng như qua câu chuyện của các cụ cao niên trong làng kể lại, nghề làm kẹo dồi, kẹo lạc xuất hiện từ thế kỷ 16, khi bà chúa Mía, một người thiếp của vua Trịnh Tráng, xây dựng ngôi chùa Mía và dạy cho người dân làng Đường Lâm cách trồng mía và làm kẹo. Từ vị ngọt thơm của cây mía, bà con đã làm ra các loại kẹo ngọt thơm để nhâm nhi bên chén trà ấm nóng-một nét văn hóa thật đẹp của người dân nơi đây.
Các em học sinh trải nghiệm cách làm kẹo thủ công với nghệ nhân tại cơ sở Hiền Bao.
Chúng tôi đã may mắn được gặp gỡ nghệ nhân Phan Thị Bao-một người con chính gốc xứ Đoài, chủ cơ sở kẹo dồi, kẹo lạc Hiền Bao (thôn Đông Sàng, xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, TP Hà Nội), để nghe bà chia sẻ về tình yêu, tâm huyết của mình đối với đặc sản của quê hương. Mở đầu câu chuyện, bà Bao tâm sự: “Gia đình tôi gắn bó với những thanh kẹo lạc, kẹo dồi, kẹo vừng đã ngót nghét hơn 40 năm, với mong muốn tiếp nối, gìn giữ nghề truyền thống cha ông để lại, để tâm huyết của các cụ không bị mai một, lãng quên. Bao năm qua, sản phẩm vẫn giữ được hương vị cổ truyền đặc trưng. Kinh tế thị trường phát triển, hàng hóa phong phú, đa dạng, nhất là sản phẩm kẹo bánh, khiến nhiều kệ tạp hóa, cửa hàng, siêu thị vắng bóng món quà giản dị này. Nhưng tôi nghĩ thế hệ hậu bối cần có trách nhiệm với đặc sản làng quê, với tinh hoa của các cụ để lại”.
Khi hỏi cách để làm ra mẻ kẹo ngon, hấp dẫn, bà Bao chẳng giấu nghề, giữ bí quyết mà vui vẻ chia sẻ. Bà bảo, không có gì phức tạp để có được thanh kẹo ngon, thơm, giòn, chỉ có điều cần lưu ý nhất là khâu chọn nguyên liệu. Lạc phải chọn hạt nhỏ, tròn đều, chắc hạt, khi rang chuyển sang vàng đều là được. Mạch nha, đường mía phải chọn lựa kỹ càng, ngày xưa thời các cụ chưa có đường kính thì nấu bằng mật mía, nha óng màu mật ong.
Công thức pha chế tỷ lệ các nguyên liệu cân đối, phù hợp, kẹo được đun trên bếp than đúng với cách nấu truyền thống sẽ ngon hơn là nấu bằng bếp ga, bếp điện. Trong các công đoạn nấu kẹo, nghệ nhân ngoài việc tuân thủ những kỹ thuật gia truyền thì kinh nghiệm và sự nhạy bén, tinh tế sẽ mang tới mẻ kẹo hoàn hảo từ hình thức đến chất lượng. Các công đoạn đều được làm hoàn toàn thủ công, tỉ mỉ.
Trò chuyện với chúng tôi, chị Lê Hồng Lan, một khách hàng của cơ sở Hiền Bao bày tỏ: “Tôi vốn định cư ở Úc đã lâu. Dù ở trời Tây có nhiều loại kẹo cao cấp nhưng tôi vẫn thèm thứ kẹo quê dân dã này. Lần nào về Việt Nam tôi cũng mua vài gói không chỉ cho mình mà còn làm quà cho bạn bè người Việt nơi tôi đang sống. Những người xa xứ như chúng tôi mỗi lần nhìn thấy sản phẩm truyền thống của cha ông trên đất khách lại thêm nhớ quê hương da diết”.
Tâm sự của chị Lan thật đúng như những câu thơ chan chứa hương vị tình người, tình quê mà người làng Đường Lâm vẫn ngâm nga: Dù ăn bánh kẹo mười phương/ Không bằng kẹo lạc bộn đường quê tôi/ Trắng phau là phong kẹo dồi/ Giòn tan kẹo bột, bồi hồi tình quê.
Bài và ảnh: THẢO TRANG