Dù không còn vẻ sầm uất, nhộn nhịp như xưa, nhưng ở mảnh đất được mệnh danh đất tổ nghề thêu tay truyền thống Việt Nam này, tinh hoa của nghề vẫn được những người con của làng đam mê và đau đáu giữ gìn.

Theo chỉ dẫn của người dân, chúng tôi tìm đến nhà Nghệ nhân nhân dân (NNND) Thái Văn Bôn-nghệ nhân thêu tay tài hoa với danh hiệu “Vua kim chỉ” của làng thêu Quất Động. Tiếp chúng tôi, nghệ nhân Thái Việt Mạnh, con trai cả của NNND Thái Văn Bôn không giấu nổi tình cảm dành cho nghề thêu mà ông đã gắn bó hơn quá nửa cuộc đời. Ông Mạnh dẫn chúng tôi đến gần bức tranh thêu có tên gọi “Buổi hát tuồng xưa tại Cố đô Huế” do chính tay NNND Thái Văn Bôn làm cách đây hơn 40 năm. Hơi thở dân tộc được người nghệ nhân tài ba thổi hồn vào bức tranh với những nét đẹp tinh xảo đặc trưng của thêu tay Quất Động không thể trộn lẫn vào đâu. Sợi chỉ thêu vào thời đó được nhuộm hoàn toàn bằng nguyên liệu thiên nhiên như cây chàm, vỏ bang, củ nâu, hoa hòe, đá mài… Nhờ những màu sắc thiên nhiên đã tạo nên bức tranh với đủ các màu sắc rực rỡ, mang hồn cốt cuộc sống.

leftcenterrightdel
Chị Dương Thị Tuyển bên một sản phẩm thêu tay.

Theo nghệ nhân Thái Việt Mạnh, thêu là nghề thủ công đòi hỏi người thợ phải có đôi bàn tay khéo léo, đôi mắt tinh tường. Ông nhớ lại, vào những năm hưng thịnh của nghề thêu, các sản phẩm của Quất Động được ưa chuộng, không chỉ nức tiếng khắp cả nước mà còn vang danh ở nước ngoài. Du khách khắp nơi vì thế muốn đặt chân đến làng quê thanh bình này. Mỗi sản phẩm thêu đều thể hiện trình độ tay nghề tài hoa, mang đậm tính dân gian. Bằng những chất liệu giản dị như miếng vải, sợi chỉ và cây kim, những người thợ đã làm ra những sản phẩm độc đáo, mang tính nghệ thuật. Sản phẩm của làng thêu Quất Động khá phong phú, từ chiếc gối, chiếc chăn, ga trải giường đến trang phục, áo dài truyền thống, nhưng độc đáo nhất vẫn là những bức tranh nghệ thuật mà ở đó người thợ không khác nào người họa sĩ tài năng. 

Để tạo nên một sản phẩm tranh thêu, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn. Ban đầu là thiết kế mẫu, sau đó cân nhắc, chỉnh sửa sao cho phù hợp với ý tưởng rồi mới bắt tay vào các khâu, từ in vải, chọn màu chỉ... sau cùng mới thêu. Thời gian hoàn thành một tác phẩm hoàn chỉnh cũng mất khá nhiều ngày, có bức nhỏ thì mất một vài tuần hoặc một tháng, nhưng cũng có bức lớn cần đến 5, 6 người thợ làm trong cả nửa năm ròng. Bởi vậy mà giá thành của một bức tranh cũng khá cao, từ vài triệu đến chục triệu, thậm chí có bức lên đến cả trăm triệu đồng.

Rời nhà NNND Thái Văn Bôn, chúng tôi đến nhà chị Dương Thị Tuyển, người thợ thuộc lớp thế hệ sau. Chị là một trong số những người trẻ trong làng nhiệt huyết với nghề thêu. Dù mới ngoài 30 tuổi nhưng chị Tuyển đã có hơn 20 năm gắn bó với những đường kim mũi chỉ. Phần vì chị theo nghiệp của mẹ, phần vì yêu và đam mê với nghề của cha ông. Chị Tuyển tâm sự, năm lên 7, lên 8 chị đã được cầm kim thêu. Với chị, nghề thêu của làng quý giá không gì so sánh được. Hiện chị thường nhận thêu theo yêu cầu của khách hoặc theo hợp đồng của các đơn vị trong và ngoài nước.

Tiếc rằng theo vòng xoáy của thị trường và sự phát triển của máy móc hiện đại, những người trẻ theo nghề thêu tay như chị Tuyển ở làng Quất Động không nhiều, bởi năng suất lao động không cao, thu nhập từ nghề cũng không đủ để họ trang trải cuộc sống. 

Trải qua bao thăng trầm, giờ đây đứng trước sự mai một của nghề thêu tay, những lớp nghệ nhân có tuổi như ông Bôn, ông Mạnh luôn đau đáu làng nghề Quất Động được chính quyền các cấp quan tâm hơn nữa, chung tay cùng những người thợ, người dân phát triển nghề gắn với phát triển du lịch địa phương thông qua các sản phẩm thêu tay. Để rồi mai sau, lớp lớp con cháu tiếp tục nối nghiệp cha ông, nhất tâm đưa thương hiệu thêu tay Quất Động đến với bè bạn bốn phương./.

Bài và ảnh: NGUYỄN HOÀI