Ngày nay, khi nhắc tới Hồ Tây, người ta nghĩ ngay tới những đầm sen bên hồ lộng gió khi mùa hạ tới, mà ít ai còn nhớ Hồ Tây với nhiều cỏ cây ven hồ cũng chính là môi trường sinh thái rất phù hợp để những con cà cuống cư ngụ. Cách đây khoảng 30 năm thôi, cà cuống Hồ Tây nhiều vô kể, vậy mà giờ đây gần như không còn thấy bóng dáng của loài sản vật quý này nữa.
    |
 |
|
Con cà cuống. Ảnh: PHÚC MAI |
Tôi còn nhớ, hồi đó những đứa trẻ chúng tôi thường len lỏi trong những bờ lau lách ven Hồ Tây để nhặt cà cuống sau mỗi đợt mưa rào. Mỗi đợt gió to, cà cuống rụng xuống lộp độp, lũ trẻ hớn hở lao vào nhặt. Đối với những đứa trẻ, cà cuống đơn giản chỉ là món rang muối giòn giòn, băm nhỏ xào trứng hay khiến bát nước mắm hấp dẫn một cách kỳ lạ bởi hương vị đặc trưng thơm nhẹ mùi quế, chứ chẳng thể biết rằng đó là tinh túy của trời đất, từng được xếp vào hàng “sơn hào hải vị” để dùng tiến vua.
Cái con côn trùng bé nhỏ mà đám trẻ thường gọi là “bọ xít trâu” bởi cái hình dáng có phần na ná mình dài 7-8 cm, rộng chừng 3 cm, màu nâu xám, có nhiều vạch đen, đầu nhỏ với 2 mắt tròn và to, miệng là một ngòi nhọn hút thức ăn. Ở dưới ngực, gần phía lưng, có 2 ống nhỏ gọi là bọng cà cuống. Nhưng chỉ con đực mới có.
Để lấy tinh dầu cà cuống, sau khi bắt về tách 2 bên cánh, khía 1 đường ở nơi có thể gọi là gáy của cà cuống, lấy ra một bọng dài 2-3 cm, màu trắng, trong chứa một chất thơm, đó là phần tinh túy nhất trong con cà cuống. Có lẽ đây là loại “nước hoa” độc đáo để những con cà cuống đực quyến rũ những con cà cuống cái. Thế nên nó mới mang hương thơm nồng nàn, say đắm đến vậy.
Hương vị cà cuống đặc trưng và quyến rũ lắm. Nếu ai đã trót nếm thử một lần thì không thể nào quên được. Chẳng vậy mà khi những cơn mưa rào bất chợt kéo đến, hay những ngày đông lạnh giá, người ta lại nhớ đến nao lòng hương vị đó.
|
|
 |
|
Đặc sản bánh cuốn Thanh Trì chấm với mắm cà cuống. Ảnh: PHÚC MAI |
Chỉ một chấm đũa tinh dầu cũng đủ thơm lừng cả mâm cơm. Để chắt chịu thứ gia vị quý giá này, người ta thường người ta hấp hoặc nướng chín để tinh dầu lan tỏa ra toàn thân, sau đó băm nhỏ hoặc để nguyên con, sau đó cho vào lọ nước mắm ngon, khi sử dụng lấy ra vài giọt trộn vào một số món ăn pha vào nước mắm chấm của của bún chả, bánh cuốn hay chế vào nước dùng của bún thang, hay pha vào mắm tôm khi ăn chả cá. Người sành ăn còn sử dụng nước mắm cà cuống để pha thêm vào giò lụa, nhân bánh chưng tạo hương vị thơm và cay nồng, đượm trong món ăn ngon này.
Chẳng thế mà mà các nhà văn nổi tiếng xứ Bắc như Thạch Lam, Tô Hoài, Nguyễn Tuân, Vũ Bằng đều dành những trang tuyệt bút để ca ngợi cà cuống. Nhà văn Tô Hoài đã mô tả bánh cuốn Thanh Trì chấm với nước mắm cà cuống trong quyển Chuyện cũ Hà Nội: “Từng lá bánh được bóc ra, trắng tinh, xếp lên đĩa. Đĩa giò lụa cả khoanh đã cắt khía ra từng miếng. Nước mắm Nam Ô được thửa đã rót ra cái bát nhỏ của nhà hàng. Mùi nước mắm phảng phất thơm ngát cà cuống”.
Có lẽ cà cuống là loại côn trùng, là món ăn mà chỉ những thế hệ 7x, 8x trở về trước mới biết, chứ giờ đây hiếm người được thấy lắm. Hồ Tây từ ngày được mở rộng, những sản phẩm sen, cà cuống, tôm hồng sẵn có cũng hiếm đi. Sen quanh hồ bị vớt bỏ để thả cá đại trà, chỉ còn trừ vài chỗ quanh chùa Trấn Quốc trồng làm cảnh và một vài đầm sen bên phố Nhật Chiêu. Cà cuống Hồ Tây tuy không còn nữa, nhưng hương vị và hình ảnh tuy chỉ còn trong ký ức nhưng hi vọng những câu chuyện về sự còn mất của loài sản vật này sẽ thức tỉnh ý thức giữ gìn môi trường sinh thái của Hồ Tây trong chính mỗi chúng ta.
ĐẶNG CƯỜNG