Ai đi qua ngõ Tràng An (quận Hai Bà Trưng) có thể thường xuyên thấy một cụ già râu tóc lòa xòa, ngồi tĩnh lặng ngắm phố phường Hà Nội người qua lại như mắc cửi. Bất giác, ông Điều quay lại nói với chúng tôi: “Hà Nội xưa đẹp, giản dị và tĩnh lặng lắm. Bây giờ đông đúc rồi nhưng các anh chị sẽ thích!”. Chúng tôi hiểu khoảng cách thế hệ ông muốn nói đến và dường như ông đang chìm vào ký ức về thời thanh xuân của mình.

Tên ông là Nguyễn Trọng Điều, sinh ra trong một gia đình trí thức khá giả, vì thế ông được tạo điều kiện học hành đầy đủ, thành thạo cả tiếng Anh và tiếng Pháp. Năm ông 17 tuổi, quân Pháp thua trận và rút khỏi miền Bắc. Ông vẫn tiếp tục tự học thêm tiếng Pháp, tiếng Anh, từng dịch tin tức quốc tế cho Việt Nam Thông tấn xã và sau đó là dịch sách. Nhưng có cái lạ là ông không quá chú trọng dịch các tác phẩm để được xuất bản ngay lập tức. Ông rất hay dịch mảng sách của các nhà chính trị, tướng lĩnh của Pháp và Mỹ viết về cuộc chiến tranh Việt Nam. Ông tâm sự rằng những tác phẩm này quan trọng để lớp trẻ mai sau hiểu về lịch sử, về cha ông nên dù mất công sức ông vẫn cố gắng dịch; kể cả mảng sách này kén người đọc chưa thể in ngay bởi các đơn vị làm sách còn phải tính toán lời lãi.   

leftcenterrightdel
Thầy Điều dạy ngoại ngữ miễn phí.

Ngoài dịch sách, mấy chục năm nay, ông đều dạy ngoại ngữ miễn phí cho trẻ em xa gần. Những đứa trẻ ở đây phần nhiều là con em gia đình chưa khá giả, không có tiền đi học ở các trung tâm tiếng Anh. Nhờ có ông Điều mà các em có thể ôn tập lại kiến thức, được sử dụng ngoại ngữ thường xuyên. Ông Điều cũng không còn nhớ đã dạy ngoại ngữ cho bao nhiêu người, có vài người học trò cũ nay thành đạt đến thăm ông, tặng ông những món quà… Bình thường, ông vui vẻ nhận, còn nếu là học sinh, sinh viên chưa làm ra tiền thì ông kiên quyết không nhận tiền bạc, quà cáp. Ông bảo, ông không có nhiều nhu cầu đặc biệt nên không cần tiền bạc, vả lại dạy cho các cháu cũng là một lần ông ôn kiến thức cho mình. Cũng từ hình ảnh giản dị, tấm gương hiếu học của ông Điều đã thôi thúc cô cháu họ Nguyễn Hiền Anh, khi còn là sinh viên ngành luật, nảy ý tưởng làm một bộ phim tài liệu về ông. Bộ phim “Dành tặng ông Điều” sau đó đã giành giải Cánh diều vàng năm 2016 cho thể loại phim ngắn. Bộ phim hấp dẫn bởi sự hồn nhiên, trong trẻo, và chính niềm say mê làm việc vô tư của ông Điều đã tự thấm vào người xem mà không khiên cưỡng.

Với vốn sống, vốn ngoại ngữ dày dặn, nên những du khách nước ngoài rất hay đến ngôi nhà chứa đầy sách vở để trò chuyện với ông. Ông đáp lại bằng ánh mắt sáng và những câu chào hỏi trầm ấm cùng nụ cười hóm hỉnh. Lắm lúc còn thấy những thanh niên ngoại quốc vây lấy ông, chăm chú lắng nghe ông kể chuyện.

Tuy tuổi đã cao, ông vẫn thường dậy rất sớm, đều đặn cứ tầm ba giờ sáng là tỉnh giấc. Đây là khoảng thời gian yên tĩnh nhất, ông dành để tập trung cho việc dịch. Rồi đến sáng ngày, khi những đứa trẻ gõ cửa chào: “Thầy Điều”, ông lại không ngần ngại chỉ dẫn từng ly từng tí với mong ước giúp các em có thêm phương tiện để hội nhập với thế giới rộng lớn.  

Bài và ảnh: HỒNG CHÂU