QĐND -  Cách đây chừng hơn nửa năm, vào dịp Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên (tại làng Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội) mở cửa đón khách tham quan, GS Nguyễn Văn Huy có chia sẻ với chúng tôi rằng, thời gian tới ông sẽ cùng những người dân Lai Xá lập bảo tàng nghề nhiếp ảnh của làng. Ông hy vọng, việc có tới hai bảo tàng, cùng bề dày truyền thống của một làng nghề đặc biệt-nghề ảnh, Lai Xá trong tương lai sẽ là điểm đến hấp dẫn du khách.

Bẵng đi một thời gian, đến giữa tháng 6-2015 vừa rồi, làng Lai Xá chính thức khởi công xây dựng bảo tàng làng nghề. Trong bức thư ngỏ vận động người dân chung tay đóng góp xây dựng bảo tàng, ông Lê Văn Nhật, Trưởng thôn Lai Xá cho hay: Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá tới nay đã được 123 năm (1892-2015) đã trải qua nhiều thăng trầm cùng lịch sử hào hùng của đất nước.

“Hiện tượng Lai Xá” đã in một dấu ấn mạnh mẽ ngay từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20 bằng sự ra đời của những bức ảnh chân dung, nhất là ảnh thờ rõ mặt rõ hình… Đội ngũ đông đảo thợ ảnh Lai Xá đã góp phần không nhỏ trong việc hình thành, phát triển văn hóa ảnh của nền văn hóa Việt Nam. Trên khắp đất nước từ Bắc vào Nam, và cả ở một số nước khác, những người thợ ảnh Lai Xá luôn xuất hiện, đáp ứng nhu cầu xã hội.

Hội đoàn làm nghề nhiếp ảnh của người Lai Xá ở Sài Gòn năm 1972.  Ảnh tư liệu

Bốn năm về trước (2011), Hiệp hội Làng nghề Việt Nam đã phong tặng danh hiệu Làng nghề tiêu biểu Việt Nam cho Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá. Giờ đây, mong muốn lớn nhất của chính quyền và người dân Lai Xá là xây dựng một bảo tàng làng nghề để gìn giữ nét văn hóa làng; đồng thời thể hiện lòng biết ơn của lớp hậu sinh với ông tổ nghề-cụ Khánh Ký (Nguyễn Đình Khánh), danh nhân nhiếp ảnh Việt Nam. Hơn hết, đó là việc bảo tồn, lưu giữ và phát huy những di sản về làng nghề nhiếp ảnh của những người con làng Lai Xá.

Lịch sử nghề nhiếp ảnh Lai Xá được đánh dấu bởi sự kiện khai trương hiệu ảnh đầu tiên tại phố Hàng Da, Hà Nội, mang tên Khánh Ký, vào năm 1892, do cụ Nguyễn Đình Khánh (Khánh Ký) thành lập và làm chủ, cho tới ngày nay. Do vậy, xây dựng Bảo tàng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá thực chất là xây dựng Bảo tàng Lịch sử Làng nghề Lai Xá. Trước khi bảo tàng được khởi công xây dựng, làng Lai Xá có Nhà truyền thống của làng, nhưng rõ ràng từ Nhà truyền thống đến Bảo tàng là một bước chuyển biến cả về quy mô và chất lượng. Theo GS Nguyễn Văn Huy, những hiện vật Nhà truyền thống hiện có, chắc chắn là còn thiếu nhiều. Và người dân trong làng đã chuẩn bị cho việc xây dựng bảo tàng riêng của làng mình bằng việc thu thập tư liệu từ ngay trong mỗi nhà. Thay mặt chính quyền, ông Trưởng thôn Lê Văn Nhật kêu gọi các tổ chức, cá nhân, nhất là người dân làng Lai Xá dù ở trong hay ngoài nước hãy tích cực đóng góp về vật chất cũng như hiện vật, tư liệu, hình ảnh… cho việc xây dựng bảo tàng. Bên cạnh đó, người dân cũng lập ra một trang thông tin cung cấp những tư liệu liên quan đến lịch sử của làng nghề. Qua “kênh” thông tin này, Ban chỉ đạo xây dựng bảo tàng cũng mong muốn mọi người chia sẻ những thông tin liên quan đến làng và nghề nhiếp ảnh của làng.

Sau hơn một tháng khởi công xây dựng, Bảo tàng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá vẫn đang trong quá trình thu thập tư liệu. Điều đáng mừng là ý tưởng ấy đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ không chỉ của các chuyên gia văn hóa, bạn bè của GS Nguyễn Văn Huy mà của đông đảo những người yêu di sản văn hóa, quan tâm tới lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam. Có thể kể đến cụ Đặng Tích, người con của làng, trên 80 tuổi, đã tìm kiếm, chắt chiu từng hiện vật nhỏ, từng bức ảnh cho bảo tàng tương lai.

Theo PGS, TS Đỗ Văn Trụ, Tổng thư ký Hội Di sản văn hóa Việt Nam, việc xây dựng trưng bày Bảo tàng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá cần đáp ứng yêu cầu về sự phong phú, tính khoa học, tính sáng tạo, sự độc đáo và hấp dẫn không chỉ khách tham quan trong nước mà còn cả khách quốc tế. Tổng thư ký Hội đặc biệt tâm đắc và ủng hộ chủ trương xây dựng Bảo tàng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá-một bảo tàng ngoài công lập, do chính cộng đồng cư dân Lai Xá khởi xướng, xây dựng, bằng tâm huyết, trí tuệ, khả năng, công sức và kinh phí theo phương thức xã hội hóa”.

Việt Nam có hàng nghìn làng nghề truyền thống nhưng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá có lẽ xếp vào hàng độc đáo nhất, vì nông dân Lai Xá ngoài cày cấy, chăn nuôi còn thạo nghề chụp ảnh. Hơn thế, Lai Xá cũng là nơi “phát tích” nghề ảnh ra cả nước. Một làng quê trên mảnh đất Hà Nội có tới hai bảo tàng cũng là một sự độc đáo mà du khách chỉ có thể gặp được ở Lai Xá-nơi cách trung tâm Hà Nội chưa đầy 15 cây số. Hy vọng trong thời gian không xa, cùng với Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, Bảo tàng Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá sẽ là một điểm đến thu hút du khách tham quan, là nơi không chỉ cung cấp thông tin tư liệu bổ ích cho giới bảo tồn, bảo tàng mà còn cả những người dân muốn gìn giữ truyền thống quê hương mình.

LÊ HƯƠNG