Từng là một loại trang phục gắn liền với mùa đông Hà Nội, không chỉ giúp giữ ấm cơ thể trong những ngày mưa phùn rét thấu xương của miền Bắc mà với nhiều người, áo chần bông còn là ký ức, là hoài niệm về một thời quá vãng - áo bông chần tưởng như đã xa vắng theo những người phụ nữ của một thời vẫn chưa xa, nhường chỗ cho các loại áo măng tô hay áo khoác len, dạ cao cấp tân thời. Nhưng chính những đặc tính của chiếc áo truyền thống: Vừa giữ nhiệt lại vừa tạo cảm giác quý phái, sang trọng và lịch sự đã làm nên sức sống âm thầm mà mãnh liệt của áo chần bông - chiếc áo được coi là một đại sứ văn hóa của VN, bên cạnh tà áo dài thướt tha.
Không biết tự bao giờ, hồi ức giá rét cùng hồi ức về chiếc áo bông chần đã trở thành kỉ niệm về Hà Nội xưa. Mỗi chiếc áo có thể đã gắn với một đời người với đầy đủ khổ, sướng, vui, buồn. Mỗi chiếc áo là kỉ vật thân thương chìm khuất xa lơ xa lắc với một tên gọi định danh nào đó khơi gợi lại cho họ hồi ức về cả một quãng đời, về một không gian nào đó trong quá khứ của Hà Nội những ngày còn tiếng leng keng tàu điện để mỗi mùa đông về, cái rét cắt da của miền Bắc làm người ta lại nhớ đến tấm áo bông chần đã từng là món đồ mùa đông quý giá nhất của các bà, các mẹ... Khi trời giá rét, các bà, các mẹ, các cô ngày xưa chỉ có duy nhất loại áo khoác được may bằng vải, nhà giàu thì may bằng nhung, sang nữa thì bằng vải gấm chần bông. Nhưng chiếc áo bông đã có mặt trong suốt những năm tháng lịch sử và người dân đất Hà Thành vẫn rất ưa chuộng nó.
Trong tâm thức của những người từng đi qua thời bao cấp, ký ức về chiếc áo chần bông tuy không đẹp, không có nhiều màu sắc và kiểu cách như bây giờ nhưng luôn là sản phẩm chứa đựng nhiều tình cảm bởi hiếm có sản phẩm nào làm tay nhiều như vậy, hiếm có sản phẩm nào được bàn tay con người chăm chút nhiều như áo chần bông, từng đường kim mũi chỉ, từng lớp vải, lớp bông, từng chiếc khuy cái khuyết, từng nét vẽ đều được thực hiện với tất cả tâm huyết.
Thông thường, áo bông được chần với nhung, gấm, nhất là nhung - chất liệu vải dày, tỷ lệ sợi cao giúp giữ ấm, giữ nhiệt tốt. Ngoài ra, sự mềm mại, mịn màng của nhung còn tạo cảm giác sang trọng, quý phái và lịch sự cho người sử dụng. Lớp lót trong áo được làm từ lụa. Lụa mềm mại và thoáng mát nên không gây kích ứng da, thoáng mát cho người sử dụng.
Trên thực tế, áo chần bông cổ truyền không chỉ dành riêng cho nữ giới. Xưa, nam giới cũng có những loại áo chần bông dành riêng cho mình. Ký ức mùa đông của những người từng sống qua thời kỳ tem phiếu là hình ảnh người người khoác áo bông chần di chuyển giữa hun hút gió đông bắc hay hình ảnh một gia đình, ông mặc áo bông chần vải chéo go đen, bà khoác màu vải lanh hoa chần quả trám, cha mẹ cũng bông chần ô vuông... Những hình ảnh đầy ắp tình thân. Và lòng người dường như càng ấm áp hơn khi được khoác lên mình chiếc áo mà người bà kính yêu, người mẹ thân thương để lại hoặc tự tay khâu từng mũi chỉ.
Ngày nay, không còn những người phụ nữ tự tay may cho chồng, cho con chiếc áo bông ân tình rồi tự tay thêu lên đó những họa tiết tinh tế để làm điểm nhấn, song, vẫn còn đó nhiều cửa tiệm trung thành với loại áo truyền thống, vẫn còn đó những con người tâm huyết với việc bảo tồn và phát huy sản phẩm cũng như nghề truyền thống. Với nhà thiết kế Trịnh Bích Thủy – một cái tên gắn liền với áo chần bông, tình yêu với chiếc áo này đong đầy bởi bao kí ức của một cô gái Hà Thành xưa, bởi niềm khao khát lưu truyền và phát triển trang phục truyền thống này. Chị luôn chung thủy với các ý tưởng dành cho áo chần bông, nhà thiết kế có một cách tiếp cận khác với những chiếc áo truyền thống và liên tiếp cho ra đời những bộ sưu tập áo chần bông đặc sắc, mang đậm hồn cốt Việt. Chẳng thế mà chị được mệnh danh “ Nữ hoàng áo chần bông”, người góp phần vào việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống.
Biết bao mùa đông Hà Nội đã đi qua? Biết bao chiếc áo chần bông đã rời bàn tay may thêu thiện nghệ để ủ ấm cho người mặc? Biết bao người từng khoác lên mình chiếc áo bông chần truyền thống với niềm kiêu hãnh? Nếu như chức năng ban đầu của áo chần bông chỉ là chắn gió lạnh của mùa đông xứ nhiệt đới này thì giờ đây, nó lại làm mê mẩn các vị khách nước ngoài, là niềm tự hào của người Việt khi diện nó nơi đất khách quê người..
Với sức sống âm thầm mà mãnh liệt, chiếc áo bông chần làm nên hình ảnh một Hà Nội đầy ắp yêu thương, ngập tràn kí ức, và đậm nét văn hóa truyền thống trong sự phát triển của cuộc sống hiện đại...
Bài, ảnh: THÙY ANH