Căn nhà của NSND Mai Phương nằm yên bình ở ngõ Thịnh Hào 1 (quận Đống Đa, TP Hà Nội). Trong không gian nghệ thuật rộng chừng 20m2 cũng là nơi bà lưu giữ nhiều kỷ niệm gắn bó với đàn tỳ bà và cũng là nơi để bà dạy đàn cho học trò.
NSND Mai Phương gắn bó với đàn tỳ bà như một cơ duyên trời định. Trước đó, bà rất mê cải lương và được học vĩ cầm từ một người quen của gia đình. Trớ trêu thay, năm 1960, khi thi vào trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam), bà lại quên không mang theo cây vĩ cầm nên được các thầy gợi ý thi xướng âm. Thế rồi với kết quả thi xuất sắc, bà đã lọt vào “mắt xanh” của thầy Vũ Tuấn Đức, người khai sinh ra khoa Âm nhạc dân tộc (nay là khoa Âm nhạc truyền thống) và được thầy khuyên nên theo học song song cả vĩ cầm và đàn tỳ bà.
Chính bước ngoặt trên đã giúp cho NSND Mai Phương gặt hái được nhiều thành công với đàn tỳ bà như: Huy chương vàng cho sáng tác và biểu diễn tại Hội diễn ca nhạc chuyên nghiệp toàn quốc năm 1981, Huy chương vàng tại Nhạc hội Dijon-Pháp năm 1993, Giải nhì Hội diễn ca nhạc chuyên nghiệp toàn quốc năm 1993, Huy chương Vì sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 1995… Bà được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) năm 1993. Điều đặc biệt, Mai Phương cũng là nghệ sĩ tỳ bà đầu tiên và duy nhất cho đến thời điểm hiện tại được phong danh hiệu NSND cao quý (năm 2007).
NSND Mai Phương quan niệm: “Muốn chơi đàn tỳ bà tốt thì đôi bàn tay phải luôn linh hoạt, nhịp nhàng. Người nghệ sĩ phải có năng khiếu cảm nhạc và tư duy âm nhạc tốt. Tay phải thường thể hiện kỹ thuật, điều chỉnh thanh âm còn tay trái chính là trái tim, là linh hồn của đàn tỳ bà. Muốn phát ra âm thanh hay và thể hiện đúng tính chất của âm nhạc dân tộc Việt thì cần sự kết hợp nhuần nhuyễn của cả hai bàn tay”.
Không chỉ thể hiện tài nghệ xuất sắc với đàn tỳ bà, NSND Mai Phương đã truyền dạy cho nhiều tài năng trên khắp đất nước. Nhiều học trò của bà giờ đã thành danh và đang cống hiến tài năng của mình cho nghệ thuật nước nhà, trong đó có thể kể tới Đại tá, NSƯT Nông Thị Bích Kim (Chính trị viên Nhà hát Ca múa nhạc quân đội); NSƯT Kim Hạnh, NSƯT Phạm Thị Huệ, nghệ sĩ Vũ Diệu Thảo, nghệ sĩ Phan Thủy (giảng viên Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam); nghệ sĩ Thanh Thư (nguyên nhạc công Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam); nghệ sĩ Nguyễn Thị Thanh, nghệ sĩ Nguyễn Thị Ánh, nghệ sĩ Nghiêm Thu…
    |
 |
|
NSND Mai Phương truyền dạy kỹ thuật chơi đàn tỳ bà cho học trò. |
Gắn bó với đàn tỳ bà đến nay đã được 60 năm, NSND Mai Phương luôn trăn trở với công việc sáng tác cho đàn tỳ bà. Bản thân bà đã sáng tác nhiều bản nhạc cho đàn tỳ bà mà đến nay đó vẫn là những bản nhạc mẫu mực cho cây đàn này và đang được đưa vào chương trình giảng dạy đàn tỳ bà trên khắp cả nước, như: Chỉ một niềm tin, Niềm tâm sự, Nước về đồng, Kỷ niệm quê hương, Quê hương, Biển, Biển quê hương…
Với phẩm chất ham tìm tòi, sáng tạo, NSND Mai Phương còn được biết đến là người đã cải tiến cây đàn tỳ bà từ hệ thống bát âm (8 phím) lên 18 phím 3 quãng 8 như hiện nay. Từ đây, người chơi có thể thỏa sức thể hiện một số kỹ thuật như phi và vê 5 ngón, vuốt... đồng thời biểu diễn được nhiều thể loại tác phẩm ở các vùng miền, đáp ứng được thị hiếu của giới trẻ khi muốn thưởng thức những tác phẩm âm nhạc nước ngoài. Ngoài ra, NSND Mai Phương đã dành nhiều công sức, tâm huyết để chuyển thể những tác phẩm âm nhạc nổi tiếng để đưa vào giảng dạy chuyên ngành tỳ bà trên toàn quốc.
Ở tuổi 69, mặc dù đã nghỉ hưu từ lâu nhưng NSND Mai Phương vẫn tích cực tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật liên quan đến đàn tỳ bà. Nghệ sĩ sẵn sàng truyền dạy kinh nghiệm, kỹ thuật chơi đàn cho bất cứ bạn trẻ nào đam mê và muốn gắn bó với loại nhạc cụ độc đáo của dân tộc này.
Bài và ảnh: PHẠM ĐIỆP