Trong đó, hệ thống giếng làng vẫn còn hiện hữu, góp phần tạo nên nét đẹp cảnh quan của làng. Người dân vẫn tự hào truyền nhau câu ca: “Nghiêm Xá có giếng nước trong/ Người quê tắm mát, má hồng thêm xinh”.

Nghiêm Xá xưa có tên là Kẻ Gườm thuộc tổng Triều Đông, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam. Sau nhiều lần tách nhập, thôn Nghiêm Xá hiện nay có diện tích rộng nhất trong xã Nghiêm Xuyên. Thôn được chia làm 4 xóm. Ngày trước, để thuận tiện cho quá trình sinh hoạt, mỗi xóm đều có một cái giếng riêng. Ông Nguyễn Ngọc Thích, 78 tuổi, người xóm Nhất Cầu cho biết: “Các cụ xưa kể lại giếng làng mới đầu là giếng đất, đắp bờ nhô cao, có lối mòn đi xung quanh. Về sau, người làng mới quây thành giếng bằng gạch chỉ và xây bậc thềm gạch. Nhờ có mạch nước dồi dào nên quanh năm nước giếng không bao giờ cạn. Hằng ngày, người trong xóm vẫn thường gánh nước giếng về đổ vào bể dùng ăn uống. Để giữ nguồn nước sạch, làng có quy định cấm vứt các đồ bẩn xuống giếng, không tắm rửa ở sân giếng. Người xuống gánh nước chân tay phải sạch sẽ, không đi dép xuống bậc thềm”.

leftcenterrightdel
Giếng làng được tôn tạo góp phần làm đẹp không gian văn hóa thôn Nghiêm Xá (xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín, TP Hà Nội.

Ngoài việc phục vụ nhu cầu sinh hoạt, giếng làng còn mang yếu tố tâm linh. Người làng lập cây hương ngay bên thành giếng cầu mong thần giếng phù hộ cho mạch nước quanh năm ngọt mát, dồi dào. Gắn với yếu tố tâm linh nên giếng làng vừa gần gũi, thân thuộc mà cũng thiêng liêng. Các cụ ở thôn Nghiêm Xá kể rằng, quá trình đào giếng, các bậc tiền nhân trong làng cũng rất coi trọng yếu tố phong thủy. 4 giếng được đào ở xóm Đông, xóm Nhất Cầu, Đình làng và xóm Tư tương ứng với 4 hướng Đông-Tây-Nam-Bắc như để trấn yểm thế đất mạch nguồn của làng. Giếng là nơi ngưng tụ khí thiêng giao hòa đất trời, cân bằng âm dương sinh ra vượng khí. Không biết có phải do yếu tố phong thủy hài hòa hay không mà dân thôn bản quán quanh năm yên bình, con cháu học hành tấn tới, ngay từ thời phong kiến làng đã có 7 vị đỗ đại khoa, sau này con em trong làng nhiều người học hành phương trưởng thành đạt.

Hiện nay, do sự phát triển của đời sống hiện đại, người dân không còn sử dụng nước giếng làng mà chuyển sang dùng nước giếng khoan bể lọc. Qua năm tháng nắng mưa, những chiếc giếng cổ dần hư hại xuống cấp. Có giếng thành bị lở sụt, cỏ cây mọc um tìm, có chiếc bùn lấp ứ đọng, có giếng dùng để thả sen. Tuy hệ thống giếng ở Nghiêm Xá không còn sử dụng làm nước sinh hoạt nhưng vẫn có ý nghĩa về mặt cảnh quan không gian văn hóa làng. Vì thế năm 2018, cùng với tôn tạo khuôn viên đình, chính quyền và nhân dân trong thôn đã khôi phục lại chiếc giếng cổ ở phía trước đình làng. Giếng được xây bằng gạch chỉ, có bờ ngăn cách với ao đình. Việc khôi phục lại giếng đình tạo nên cảnh quan hài hòa với cụm di tích đình làng, chùa làng.

Ông Nguyễn Đức Văn, Trưởng thôn Nghiêm Xá cho biết: “Hệ thống giếng làng có từ rất lâu đời cung cấp nguồn nước nuôi sống nhiều thế hệ. Nhằm gìn giữ những công trình mang nét đẹp văn hóa truyền thống tâm linh, bước đầu địa phương khôi phục được giếng đình, còn các giếng khác từng bước sẽ xây dựng lại nhằm tạo nên một quần thể kiến trúc hợp thành không gian văn hóa làng”.

Bài và ảnh: ĐỨC NAM