Qua các dấu tích văn hóa phi vật thể và vật thể có thể cho thấy đình được xây dựng vào thế kỷ XV theo kiến trúc nội công ngoại quốc. Đình được chạm khắc tinh xảo, bên ngoài là cửa ngũ môn (được đánh giá là một trong những nghi môn đẹp của kiến trúc đình chùa trong nước).
Đình Hà Hồi được công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1985. Cựu chiến binh Tô Xuân Đạo, một cao niên của xã cho biết, đình Hà Hồi thờ Cao Sơn Đại Vương. Hằng năm, nhân dân trong xã đều có hoạt động tế lễ trọng thể tại đình bắt đầu từ sáng 15-3 (âm lịch) theo đúng nghi lễ dân gian. Ngoài tế lễ, còn có rước kiệu lên miếu Tổng. Trong đám rước, đi đầu là cờ tuyết mao, cờ vuông ngũ hành, 4 lá cờ tứ phương, 4 lá cờ tứ linh, 8 lá cờ bát quái. Những lá cờ này đều may bằng dạ hoặc nỉ, tùy theo tính chất mà vẽ hình hoặc có mầu sắc khác biệt. Tiếp theo đội cờ là đội trống và chiêng đại. Sau đó là voi, ngựa và các vệ sĩ vác theo gươm trường, bát bửu, tay văn, tay võ, tiếp đến là các tấm biển gỗ, tĩnh túc, hồi tỵ, thưởng đẳng tối linh thần… thể hiện uy vũ của vị thành hoàng làng. Đám rước trông giống như một con trăn khổng lồ uốn khúc lượn quanh 7 làng.
Ngoài những nét văn hóa đặc sắc, đình Hà Hồi còn là biểu tượng của khí tiết và con người làng Hà Hồi, cần cù, chăm chỉ và thông minh hiếu học. Từ xưa, người dân Hà Hồi vật lộn với đất đai để thâm canh cây lúa, tích lũy kinh nghiệm trồng cây màu; đặc biệt kinh nghiệm trồng bí đao và khoai tây lòng vàng, được nhân dân các địa phương trong tổng, huyện học tập, nhân rộng. Ngày nay, Hà Hồi là một xã có kinh tế phát triển của huyện Thường Tín. Danh nhân có Tiến sĩ Lý Công Bật đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Quý Mùi, niên hiệu Diên Thành thứ 6 (1583); tiến sĩ Từ Đạm đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Ất Mùi, niên hiệu Thành Thái thứ 7 (1895)... Thời đại Hồ Chí Minh, Hà Hồi có Giáo sư, Tiến sĩ, Anh hùng Lao động, Thầy thuốc Nhân dân Từ Giấy.
Đình Hà Hồi còn gắn liền với tên tuổi vị anh hùng áo vải Quang Trung-Nguyễn Huệ. Tết Kỷ Dậu năm 1789, Hà Hồi là trận đánh lớn đầu tiên và ít đổ máu của Vua Quang Trung trước quân Thanh xâm lược. Sau đó, Vua Quang Trung đã cho đóng quân trong khuôn viên đình Hà Hồi để chuẩn bị đánh trận Ngọc Hồi, Đống Đa là chiến thắng quyết định trong mùa xuân năm Kỷ Dậu.
Cựu chiến binh Tô Xuân Đạo cho biết thêm, ngày còn bé, ông được bố mẹ và ông bà kể lại rằng, trong kháng chiến chống Pháp, đình Hà Hồi là nơi các cán bộ cách mạng bàn việc quân, việc nước. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nhất là vào thời gian Mỹ cho không quân đánh phá miền Bắc, nơi đây được chọn là vị trí trung chuyển ra vào của nhiều đoàn quân chi viện cho các mặt trận và đón tiếp thương binh từ khắp các chiến trường.
Bài và ảnh: VIỆT HÀ