Nhắc đến kiến trúc ở thủ đô Hà Nội, chắc hẳn chúng ta đều nghĩ ngay đến những công trình mang tính lịch sử như: cầu Long Biên, Phủ Chủ Tịch, nhà Thờ lớn, nhà hát lớn, trường Phổ thông Trung học Chu Văn An,... Đó là những công trình kiến trúc Pháp tuyệt đẹp được xây dựng vào cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20. Đó là những công trình phong phú về phong cách, hài hoà về tổng thể kiến trúc của quy hoạch vỉa hè, cây xanh và gắn với khung cảnh thiên nhiên, con người. Chính điều này đã tạo cho kiến trúc Pháp ở Hà Nội một vẻ đẹp rất riêng, rất trang nghiêm nhưng lại tạo cảm giác gần gũi.
Người Pháp đã mang đến Hà Nội những tiến bộ về kiến trúc - nền kiến trúc có thiết kế, xây bằng gạch và đưa quan điểm thiết kế vào quy hoạch đô thị, cùng với đó là nhiều công trình mà trước đây chưa hề có như: nhà ga, nhà bưu điện, nhà thờ, nhà hát, bảo tàng, khách sạn, vườn hoa, các đài phun nước… Cho đến nay, các công trình ấy vẫn hiện hữu như những chứng nhân của phát triển kiến trúc của Hà Nội, đồng thời mang đến cảm giác như trầm tĩnh lại giữa nhịp sống ồn ã hiện đại.
Người Pháp đã rất tài tình khi tạo ra những công trình hình thức kiến trúc phù hợp với vùng khí hậu vùng nhiệt đới, tránh được cái nóng nhiệt đới: công trình, dinh thự, biệt thự có hành lang, vườn hoa rộng bao quanh không gian chính. Điển hình, phải kể đến Nhà khách Chính phủ (trước là tòa nhà Bắc Bộ phủ) trên con phố Ngô Quyền, mà cạnh đó là khách sạn xa xỉ bậc nhất một thời - khách sạn Metropole Hà Nội, hay Nhà hát Lớn - được thiết kế như một cung điện màu vàng rực với hệ thống các hành lang ban công, cửa sổ cao, mái vòm mái cuốn nổi bật giữa nền trời xanh, tạo thành điểm nhấn không gian vô cùng ấn tượng.
Nét duyên dáng nhất trong kiến trúc Pháp ở Hà Nội chính là những dãy phố với những dãy biệt thự xinh xắn nằm núp bóng dưới hàng cây xanh mát ở một số tuyến phố chính. Mỗi biệt thự đều có kiểu dáng riêng, có mẫu biệt thự được bê nguyên xi từ miền Trung nước Pháp như ở các phố: Phan Đình Phùng, Hoàng Diệu, Trần Phú, Lê Hồng Phong… Các biệt thự kiểu miền Nam nước Pháp ở các phố Quang Trung, Trần Quốc Toản hay các biệt thự phong cách Đông Dương ở phố Lý Nam Đế…
Theo thống kê, đến nay Hà Nội vẫn có khoảng 1.600 biệt thự có từ thời Pháp để lại, trong đó có hơn 500 biệt thự thuộc sở hữu tư nhân và hơn 1000 biệt thự thuộc sở hữu nhà nước. Hà Nội hiện nay có sự hiện hữu của di sản kiến trúc Pháp từ cuối thế kỷ 19 đến nửa đầu thế kỷ 20 - những công trình kiến trúc nhiệt đới hoá và sau đó là nền kiến trúc phù hợp với hoàn cảnh lịch sử, với truyền thống văn hoá của Việt Nam.
HUYỀN TRANG