Một sớm mùa Đông, chúng tôi tìm về làng Đông Ngạc, vùng đất được xem là đắc địa, vượng khí nên rất nổi tiếng về truyền thống khoa bảng. Bà Phạm Thị Minh Tâm, một người dân trong làng tự hào nói: “Tính từ khi cụ Phan Phu Tiên khai khoa cho làng, đỗ tiến sĩ khoa Bính Tý năm 1396 dưới triều Vua Trần Thuận Tông, đến thời Nguyễn, làng Ðông Ngạc đã có 25 người đỗ đại khoa. Bởi vậy, Đông Ngạc được người đời gọi là làng khoa bảng là vì thế”.
Nói đến vùng đất Đông Ngạc, người dân nơi đây sẽ tự hào nhắc đến câu: “Đất Kẻ Giàn, quan Kẻ Vẽ”. Để hiểu thêm về văn hóa truyền thống làng Đông Ngạc, bà Phạm Thị Minh Tâm đã dẫn chúng tôi đến Đình Vẽ, ngôi đình lưu giữ truyền thống văn hóa khoa bảng của làng. Đình Vẽ được xây dựng trên một thế đất, đắc địa ở phía Bắc của làng, trước mặt có một hồ sen lớn. Khác với những ngôi đình khác chỉ thờ một Thành hoàng làng, Đình Vẽ thờ ba vị phúc thần gồm: Thần Độc Cước (cũng là vị thần được thờ ở đền Độc Cước, Sầm Sơn, Thanh Hoá); Lê Khôi, cháu gọi Lê Thái Tổ là chú ruột, có công phò vua Lê trong cuộc chiến chống quân Minh (1418-1427) và Thổ thần”.
Toàn bộ khuôn viên của Đình Vẽ được kiến trúc theo hình chữ Quốc, tượng trưng cho đầu rồng. Từ cổng vào qua hai tam quan đồ sộ, tam quan ngoại có nền cao ngang mặt đê sông Hồng, tượng trưng cho mũi rồng. Giữa hai tam quan là hai ao nhỏ hai bên, tượng trưng cho mắt rồng.
Qua cổng tam quan nội đến khoảng sân rộng của đình, hai bên hành lang mỗi dãy bảy gian. Đại đình có bái đường nội và ngoại được nối liền với nhau, mỗi tòa gồm chín gian, tượng trưng cho đỉnh đầu rồng. Trong cùng là trung cung và hậu cung, mỗi tòa ba gian, tượng trưng cho cổ rồng. Tất cả được sắp xếp trong một không gian tĩnh mịch với nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Tòa đại bái có hai nếp nhà xếp hình chữ “Nhị”. Nếp nhà ngoài có mái lợp ngói mũi hài cổ. Nếp nhà phía trong được nối với với nếp nhà ngoài và bày kiệu rước, long đình, nhang án, sập thờ.
Tại Đình Vẽ cũng lưu giữ biểu tượng người cầm bút và cầm vòng lửa tượng trưng cho truyền thống văn hiến và khoa cử. Tất cả đều sơn son thếp vàng rực rỡ. Ngoài ra, đình còn có một bình gốm nền đỏ vẽ tranh sơn thủy nhiều màu dùng đựng nước sông Hồng rước về lễ thánh. Nhà bia của đình còn lưu giữ 7 tấm bia đá, có tấm cao 1,8m, rộng 1m, đặt trên lưng rùa. Hiện trong đình còn lưu giữ bộ tranh sơn mài thời nhà Lê và những tấm bia đã ghi lại quá trình thủy tạo xây dựng đình và những lần trùng tu lớn.
Không chỉ là nơi lưu giữ văn hóa, truyền thống hiếu học, Đình Vẽ còn là nơi sinh hoạt văn hóa-lịch sử của người dân trong làng. Bà Phạm Thị Minh Tâm chia sẻ: “Hội đình làng Vẽ tổ chức trọng thể trang nghiêm, ngày mồng 9 và 10 tháng hai Âm lịch hằng năm. Người trên đê từ làng Chèm, làng Bạc, làng Gạ, làng Bỏi…về dự đông vui nhộn nhịp. Ngoài những trò chơi như cờ chọi gà, bịt mắt bắt dê còn có trò thả thơ-một nét đặc sắc của làng Vẽ văn hiến”.
Bài, ảnh: HOÀNG TRƯỜNG