Miếu Bản được xây dựng từ bao giờ, tới nay chưa xác định được chính xác bởi không có tư liệu nào ghi chép về niên đại khởi dựng của di tích. Miếu Bản có quy mô vừa phải, nằm gần chùa Kim Lan tạo thành một quần thể di tích kiến trúc độc đáo của làng. Công trình kiến trúc được bố cục hài hòa, cân đối kết cấu dạng chữ Nhị gồm tiền tế và hậu cung. Tiền tế là một nếp nhà ba gian, mái lợp ngói ta, phía trước trổ ba cửa vòm, phía trên đắp nổi hình cuốn thư đề ba chữ Hán “Tối linh từ”. Trên cuốn thư đắp hình rồng chầu mặt trời, phía dưới sát vòm cửa đắp nổi hình “tứ quý”. Hậu cung gồm ba gian, mái đổ bê tông cột chống, các cửa để dạng bức bàn hai gian bên đặt bộ kiệu bát cống và kiệu long đình, gian giữa xây bục cao làm nơi đặt ngai thờ của thành hoàng bản thổ.

Theo thần tích tại Miếu Bản ghi lại: Ông Thạch Việt-Nguyễn Tôn Thần quê gốc ở Quảng Tín-Thương Ngô, vùng núi Tản Viên. Cha mẹ ông là người giàu có, hào hiệp nhưng tuổi ngoài 40 vẫn chưa có con. Trong lòng buồn phiền, ông bà thường đến các đình, chùa, miếu để công đức tiền của, làm nhiều việc thiện. Một ngày trời quang, trăng sáng, bà vợ chợp mắt ngủ, bỗng thấy cụ già râu tóc trắng xoá, tướng mạo đường hoàng ngồi ở trên chùa, theo sau có tới vài chục người giống như các vị la hán đứng hầu hai bên. Cụ già vời bà vào và bảo: Vợ chồng nhà ngươi đều là người tốt, trời không phụ lòng. Ta vâng mệnh thượng đế sắc cho nhà ngươi một đứa con phật… Tự nhiên bà thấy một đứa trẻ hiện ra, vui vẻ đứng ở sân chùa, bà kinh ngạc choàng tỉnh. Từ đó, bà có mang rồi sinh hạ một người con trai mặt vuông vóc, hình dạng khôi ngô như con phật. Ông bà vui mừng bèn lập đàn lớn để tạ lễ thần phật. Đến tuổi lên ba, cậu chỉ ở trong chùa nên ông bà đặt tên con là Thạch Việt. Năm 12 tuổi, Thạch Việt đã tinh thông các sách và võ thuật.

Sau khi cha mẹ mất, Thạch Việt để tang 3 năm rồi từ biệt xóm làng cùng vợ là Trần Thị Khát đem tất cả sách vở cùng nhau đi về phía đông nam. Trên đường đi, qua xã Kim Lan thấy nơi đây lúa má tốt tươi, nhân dân giàu có bèn xin ngụ vào làm nhà sư ở chùa. Chồng thì tụng kinh niệm Phật, dạy học, vợ thì may thuê vá mướn, cày cấy. Năm Ất Tỵ thứ 10 đời vua Lý Cao Tông, triều đình mở khoa thi tuyển chọn người tài, ông Thạch Việt cùng 4 người nữa được bổ sung vào nội thị trong kinh. Năm Ất Mão (1195), ông thi tam giáo được đỗ xuất thân, ông lại ứng thi võ được bổ làm Trung vệ Đại phu. Năm Mậu Thìn (1208), giặc Hán ở Châu Quốc Oai cướp bóc làng Thanh Oai và bọn Phạm Du ở Nghệ An làm phản. Thạch Việt vâng mệnh triều đình cùng Phạm Bỉnh Dị đem quân đi dẹp giặc ở hai nơi. Do có công với nước nên vua đã phong cho ông là Huyết Thực Phúc Thần, ban sắc, ban mỹ tự cho những nơi mà lúc ông ở làng ấp đó được lập miếu thờ.

leftcenterrightdel
Miếu Bản là một công trình kiến trúc độc đáo.

Tồn tại đến ngày nay, Miếu Bản còn bảo lưu được những mảng chạm khắc đẹp mang đậm phong cách thời Nguyễn. Đặc biệt, Miếu Bản còn lưu giữ được nhiều di vật tiêu biểu về thể loại và chất liệu như đồ gốm sứ, đồ đồng đáng lưu ý là các di vật bằng gỗ mang phong cách nghệ thuật tiêu biểu thời Nguyễn và phong cách nghệ thuật thế kỷ XX gồm: Ngai thờ, kiệu bát cống, kiệu long đình, ngựa gỗ, hương án, hoành phi, câu đối, cửa võng, bộ bát bửu… được chạm khắc với các đường nét bay bổng, mềm mại, uyển chuyển.

Theo ông Ngô Văn Dương, người dân xã Kim Lan cho biết: “Với người dân Kim Lan, Miếu Bản là trung tâm văn hóa tín ngưỡng, nơi người dân bày tỏ niềm thành kính, biết ơn công lao đánh giặc của thành hoàng bản thổ Thạch Việt. Hằng năm vào các ngày sinh, ngày hóa của ngài, nhân dân Kim Lan đều mở tiệc chay dâng ngài, cầu mong mưa thuận gió hòa cho đời sống của nhân dân ngày thêm no ấm. Ngoài các ngày đó, hằng năm hội làng Kim Lan được tổ chức vào ngày 10 tháng Giêng (Âm lịch) với phần lễ trang nghiêm và phần hội là các trò chơi dân gian như đấu vật, chọi gà, múa sinh tiền… đã thu hút được đông đảo du khách tới xem”.

Với những nét độc đáo và ý nghĩa lịch sử-văn hóa, Miếu Bản đã được UBND thành phố Hà Nội xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 2003. Không chỉ là nơi tín ngưỡng để người dân bày tỏ sự biết ơn đến Huyết Thực Phúc Thần mà Miếu Bản còn là điểm hút du khách cho những ai thích tìm hiểu về kiến trúc cổ và văn hóa lịch sử.

Bài và ảnh: PHẠM DUY