Từ xưa đến nay, ô mai đã đi vào tiềm thức người Việt như một thức quà mang đậm nét văn hóa Hà thành.
Chẳng biết ô mai có từ bao giờ, chỉ biết rằng, ô mai đã xuất hiện trong cung đình xa hoa lộng lẫy, bên cạnh chén trà trong những buổi thưởng nguyệt ngâm thơ. Ô mai cũng là món quà tuổi thơ để cho những đứa trẻ đầu trần chân đất trông ngóng mỗi chiều ở gánh hàng tảo tần của bà của mẹ. Ô mai cũng trở thành thứ quà khiến tụi học trò thòm thèm khi thấy gánh hàng rong qua hàng rào cổng trường.
Thời con trẻ có ai chưa từng được thưởng thức thứ quà đặc biệt ấy, ăn một lần sẽ nhớ mãi vị chua cay mặn ngọt thấm đượm trong từng quả, từng lát ô mai. Nhắc đến món ăn khoái khẩu, chắc có lẽ không thể thiếu ô mai, chỉ cần nhắc đến hai từ đó thôi cũng đủ khiến ai cũng phải thòm thèm. Người ta nói không sai, người Hà Nội khẩu vị tinh, vậy nên từng cái hồn của món ăn vặt cũng trở nên thật đặc biệt.
Người ta gọi ô mai là “Tinh hoa” - bởi đó là sự kết tinh của những sản vật đất trời. Để làm ra món ô mai này cần đến những quả mơ rừng Bắc Kạn, mận rừng Mộc Châu… những hạt muối trắng mặn mòi biển Đông cùng với vị cay của ớt, vị nồng ấm của gừng nơi đồng bằng.
Những quả ngon nhất, đẹp nhất sau khi chế biến kì công thì phơi khô, sấy khô hoặc ngào đường. Nghe thì đơn giản thế nhưng cho ra lò biết bao nhiêu là hương vị và màu sắc cho mỗi loại quả, ví dụ như mận thì có đến dăm ba vị, nào là mận xào chua cay, mận chua mặn ngọt, mận xào gừng, mận hậu ngũ vị…
Đến nay, ô mai rất đa dạng, từ nhiều loại như mận, chanh, me, sấu, khế, mơ, xoài, đào, dứa, quất... Ước tính có đến hàng chục, hàng trăm vị ô mai, khiến ai lần đầu đi mua thức quà này sẽ choáng ngợp trước một rừng hương vị.
Người Hà Nội vốn từ xưa đến nay có một nền ẩm thực nổi tiếng là thanh lịch và tinh tế. Những món ăn vì thế cũng thanh thanh, không phải là thứ vị sắc ngọt quá, chua quá hay cay quá. Điều này áp dụng cho cả món ăn chính, lẫn món ăn chơi, ăn vặt, ăn cho vui miệng như ô mai.
Là thức quà ăn vặt nhưng ô mai không phải là thức quà dành cho những người vồn vã. Bởi, khi thưởng thức ô mai cũng cần phải nhấm nháp từng chút, từng chút một để thấy được những hương vị ngọt ngào, vị chua thanh, tí gừng cay nồng ấm quyện vào trong thứ quả khô ấy.
Mua ô mai Hà Nội, người ta sẽ nhắc đến con phố nổi tiếng với thức quà này: Hàng Đường. Tới đó, người mua sẽ được nhìn tận mắt những cửa hàng trưng đủ loại ô mai, mứt, bánh cổ truyền, tuy được bày mộc mạc, mà lại rất hấp dẫn.
Từ đó, những hộp ô mai được gửi đi bốn phương. Những người nhận hộp ô mai mặn ngọt cay nồng này cũng chính là nhận tình cảm đậm đà, khó quên như chính tình cảm của người ở Hà Nội.
Bài, ảnh: ĐẶNG CƯỜNG