Làng diều Bá Dương Nội hay còn có cách gọi nôm na khác là làng diều Kẻ Bá. Theo những người cao niên trong làng kể lại thì không biết chính xác thú chơi diều bắt đầu từ khi nào nhưng sự tích con diều Kẻ Bá gắn với hai truyền thuyết mà người dân bao đời vẫn thường kể cho nhau nghe. Ngày xưa, khi bầu trời và mặt đất còn gần nhau, các tiên nữ thường xuống chơi dưới hạ giới. Nhưng rồi, trời và đất cứ xa nhau dần, các cuộc “giao lưu” xưa kia  không còn nữa. Cánh diều của con người ở trần gian mang tiếng sáo lên trời cao là ước mong được gặp các tiên nữ.

leftcenterrightdel
Thú chơi diều ở làng Bá Dương Nội.

Hay một câu chuyện truyền miệng khác cho rằng, sự tích cánh diều ở Bá Dương Nội gắn với ngôi miếu thờ thần Châu thổ rất linh thiêng và vị tướng quân Nguyễn Cả - một vị tướng thời nhà Đinh. Sau khi thắng giặc trở về, ông mở hội khao quân, trong ngày vui đó có trò thả diều.

Có thể thấy, cánh diều Bá Dương Nội không chỉ là biểu tượng của lễ hội mà còn ẩn chứa nét đẹp văn hoá. Cánh diều ấy là sự biết ơn đối với các vị tiền nhân đi trước đồng thời cũng là niềm khao khát của con người được chinh phục những tầng không và ước mong cho mưa thuận gió hòa.

Đến với Bá Dương Nội, nếu là người chuộng hình thức có lẽ bạn sẽ dễ thất vọng bởi diều Kẻ Bá không rực rỡ như cánh diều ở Huế, không cầu kỳ như con diều ở Hội An mà giản dị, chất phác như những người làm ra nó vậy. Cánh diều Kẻ Bá khum khum hình con thuyền với chiều dài hơn 2 mét và chiều rộng hơn 0.5m. Để tạo nên con diều truyền thống, người Kẻ Bá chọn tre đực già, đủ dài rồi phơi nắng cho khô, vót làm khung. Những thanh tre được chọn làm khung phải được vót sao cho thật tròn, thật dẻo để cánh diều có được độ mềm mại. Cánh diều xưa kia được dán bằng vải Cát Bá, một loại vải mềm, bền và chắc để khi diều no gió không bị bục. Người làm diều tìm mua quả cây cậy giã ra đun lên làm keo dán. Dây diều được chọn phải là loại dây thật dẻo dai để khi diều bay lên cao sợi dây không bị đứt mà vẫn đủ sức níu giữ những con diều no gió trên tầng không chao liệng. 

leftcenterrightdel
Chiếc diều truyền thống làng Bá Dương Nội.

Thoạt nhìn, cánh diều Kẻ Bá trông không có gì đặc biệt, thế nhưng điều làm nên thương hiệu của cánh diều nơi đây nằm ở tiếng sáo. Bộ sáo diều được làm rất kỳ công từ những cây tre già tưởng như chết khô trong bụi và những loại gỗ quý như gỗ vàng tâm hay gỗ sổi. Sáo được làm bằng những nguyên liệu này sẽ cho ra những âm thanh đa sắc. Nói về điểm độc đáo này của cánh diều Bá Dương Nội, nghệ nhân Nguyễn Mạnh Vượng chia sẻ: “Trong phát hiện của tiếng sáo đòi hỏi phải có tiếng chiêng, tiếng cồng, tiếng ốc. Các cụ ngày xưa thường ví tiếng sáo của cánh diều Bá Dương Nội như tiếng “mẹ gọi con đáp”. Tức là khi tiếng sao to nhất đổ lên thì những tiếng sáo con đu đu theo như một dàn nhạc hợp xướng rất hay”.

Đến với làng diều nghìn tuổi Bá Dương Nội, ta không chỉ được biết về cách làm diều mà còn được nghe về hội diều lớn nhất miền Bắc và cách người dân nơi đây giữ gìn tình yêu với cánh diều truyền thống quê hương. Bên cạnh hội diều tổ chức vào tháng 3 Âm lịch hằng năm, người dân ở Bá Dương Nội còn tổ chức những ngày hội diều dành cho các em thiếu nhi và mở CLB dành cho những người yêu diều tham gia. Mục đích của những hoạt động này là để thế hệ trẻ không bao giờ quên đi những nét giá trị văn hóa đẹp ở quê hương.

Đối với những người dân làng Bá Dương Nội, được làm diều và thả diều đã đi vào tâm thức của họ một cách rất đỗi tự nhiên. Cứ như vậy đời cha cho đến đời con, đời cháu cùng nhau giữ gìn để bảo lưu một giá trị truyền thống của quê hương. 

“Tôi muốn nhắn gửi với các bạn trẻ trước hết mình phải giữ gìn nét văn hóa của dân tộc sau đó là giữ nét văn hóa của địa phương. Với người dân Bá Dương Nội chúng tôi, con diều được thả lên còn có niềm mong muốn cho mưa thuận gió hòa”. Có lẽ, lời của nghệ nhân Nguyễn Mạnh Vượng chính là nỗi niềm mong mỏi của những người trăn trở vươn cao cánh diều Kẻ Bá. Hy vọng rằng trong tương lai, cánh diều Kẻ Bá có thể mãi vút cao để vi vu tiếng sao ngàn đời vẫn thổi, để chở những câu chuyện lịch sử văn hóa, để tôn vinh những người nghệ nhân suốt đời đi tìm vẻ đẹp và giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. 

Bài và ảnh: HÀ PHƯƠNG