Dạo quanh khu phố cổ Hà Nội, du khách dễ bắt gặp những ngôi đền, miếu, hay đình thờ tổ nghề, hoặc phối thờ tổ nghề. Theo thống kê, khu phố cổ Hà Nội có 128 di tích lịch sử tôn giáo tín ngưỡng, di tích lịch sử cách mạng. Trong đó có đình, đình thờ tổ nghề, quán, hội quán, đền, chùa, miếu, nhà thờ họ. Trong đó riêng đình thờ tổ nghề có 13 điểm. Nhiều công trình tôn giáo tín ngưỡng, nhà thờ họ, hội quán có thể bị biến dạng theo những biến thiên của lịch sử nhưng đình thờ tổ nghề cho đến nay vẫn tồn tại. Điều đó cho thấy sức sống của những phường nghề trong lòng Hà Nội thật bền bỉ, người thợ Thủ đô cũng luôn nhớ ơn tổ nghề.
Đình Kim Ngân thờ tổ sư Bách Nghệ.
Câu chuyện của các ngôi đình tổ nghề phản ánh được hầu hết các nghề thủ công truyền thống trên đất Thăng Long xưa. Bởi khi lập nghiệp ở Thăng Long, mỗi nghề thủ công đều tập trung ở một khu vực nhất định và tạo nên những phường hoặc phố nghề. Khi cuộc sống của họ đã ổn định, điều kiện kinh tế cho phép, họ đã dựng các ngôi đình chung để đáp ứng nhu cầu tinh thần và tôn vinh các vị tổ nghề-những người giỏi nghề bậc nhất địa bàn.
Nhiều khách phương xa thường lấy làm buồn khi nhiều phố cổ Hà Nội đã không còn được làm đúng nghề nữa. Như phố Mã Mây giờ đây phất nghề “du lịch”, bán bia hơi cho du khách nước ngoài; phố Hàng Dầu thì lại nổi tiếng với giày, dép, cặp da. Một người bạn sống trên phố Hàng Bạc nói với tôi rằng: “Nghĩ cho cùng ở Hà Nội người thợ gắn bó với nhau không phải vì phố nghề, mà vì tổ nghề. Anh ở phố nào không quan trọng, mà quan trọng là anh làm nghề, anh có hội có thuyền buôn bán sẽ thuận lợi”. Là thợ bạc, anh bạn đó thường xuyên lễ tổ, với anh đó là điều hệ trọng.
Nhân tiện ghé thăm đình Kim Ngân trên phố Hàng Bạc, đây là nơi thờ tổ sư Bách Nghệ. Đình có kiến trúc cổ được xây dựng từ thời Hậu Lê vào khoảng giữa thế kỷ 15. Đình có tên chữ “Kim Ngân đình thị” (chợ đình Kim Ngân) vì là nơi buôn bán, trao đổi hàng hóa của nghề thủ công kim hoàn truyền thống. Tham quan đình Kim Ngân và nhất là được nghe lời giải thích về hai từ “đình thị” tôi mới hiểu thêm đôi chút về vai trò rất quan trọng của những đình thờ tổ nghề đối với người thợ đất Hà Nội. Vậy là ngoài việc tri ân người truyền nghề, đình thờ còn là nơi giao dịch, trao đổi mua bán, kết bạn, kết phường. Vì lẽ đó mà đến giờ, tục thờ tổ nghề ở Hà Nội vẫn còn được lưu giữ và không ngừng phát triển.
Tham quan thêm những đình thờ tổ nghề trong phố cổ, hẳn du khách sẽ khám phá được nhiều điều thú vị trong sâu thẳm văn hóa của người Hà Nội.
Bài và ảnh: ĐÔNG ANH