Trải qua mấy trăm năm, nghề thêu vẫn được gìn giữ và phát triển cho đến ngày nay. Dẫn chúng tôi đi tham quan là chị Nguyễn Thị Hằng, người quê gốc của làng. Từ phố xá ồn ào náo nhiệt khi bước về làng quê, ai cũng cảm nhận được không khí thanh bình yên ả. Và chính nơi thôn quê xóm vắng này, những người dân lao động vẫn đang cần mẫn dệt từng đường kim mũi chỉ để làm ra những bức tranh thêu truyền thống rực rỡ sắc màu.
Chị Hằng cho biết: "Nghề thêu cũng lắm công phu, đòi hỏi người thợ phải có đôi bàn tay khéo léo, đôi mắt tinh tường, năng lực thẩm mỹ và khả năng sáng tạo. Có như vậy, những sản phẩm làm ra mới thực sự sinh động, hấp dẫn và có hồn". Nói rồi, chị Hằng giới thiệu cho chúng tôi biết những nguyên liệu để làm một bức tranh thêu hết sức đa dạng. Vải dùng để thêu gồm vải lụa, sa-tanh, vải cotton… Khung thêu được làm bằng gỗ dài khoảng 1,2-1,4m. Mảnh vải trắng tinh được in mẫu sang kiểu sau đó cuộn vào khung, dùng dây buộc vào hai thanh nhành để khi thêu hàng không bị chùng xuống. Khi căng lên mặt khung phẳng phiu hiện rõ các hình hoa văn họa tiết. Sau đó người thợ tiến hành lựa chọn màu chỉ thêu. Về chỉ thì có nhiều loại như tơ tằm, cotton, chỉ tip, kim tuyến, sợi bông được pha nhuộm tạo ra hàng trăm màu sắc khác nhau. Người thợ nhìn vào bức tranh mẫu cứ thế lựa chọn màu chỉ phù hợp để thêu các hình họa.
Nói như vậy nhưng khi bắt tay vào công việc mới thấy khó khăn vô cùng. Để được ngồi vào khung chính, người thợ đã phải trải qua bao lần thêu thử sau đó chuyển sang làm thợ phụ học lát nền, đâm xô, tập thêu các đường nét, hình ảnh đơn giản. Trong thêu cũng có nhiều kỹ thuật như nối đầu, chăng chặn, đâm xô, sa hạt, pha màu… Cứ thế, người thợ phải luyện tập thành thục các kỹ thuật mới có thể thêu được một bức tranh hoàn chỉnh. Trong từng sản phẩm, thợ thêu phải sử dụng nhiều phương pháp thêu khác nhau. Tùy theo từng họa tiết để sử dụng chỉ sợi đơn, sợi đôi hay chập 4 sợi... Ví như trong một bông hoa thì cánh hoa được sử dụng phương pháp đâm chéo, nhưng nhị hoa lại được sa hạt, phần lá thì chăng sau đó tỉa gân. Nếu không có trí tưởng tượng và sự khéo léo không thể tạo ra được một bông hoa sinh động và hấp dẫn. Để tạo ra được một bức tranh rực rỡ sắc màu, người thợ phải mất cả tháng miệt mài cần mẫn bên khung thêu. Có những bức tranh lớn cả nhóm thợ phải làm trong một năm mới xong.
Sản phẩm thêu tay Khoái Nội đa dạng với nhiều thể loại khác nhau. Tranh phong thủy có tùng-cúc-trúc-mai, tiều-ngư-canh-mục, vinh quy bái tổ… Tranh về phong cảnh thiên nhiên, di tích lịch sử, văn hóa. Tranh tĩnh vật, tranh chân dung. Trong đó, tranh chân dung đòi hỏi người thợ phải có kỹ thuật cao. Từ cách phối màu đến đặc tả các chi tiết bằng đường kim mũi chỉ phải chính xác tuyệt đối. Những kỹ thuật thêu tay đó được các nghệ nhân truyền dạy qua nhiều thế hệ. Chính vì vậy, tranh thêu Khoái Nội ngày càng trở nên tinh xảo, được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Các sản phẩm thêu của làng đã được xuất khẩu đi khắp thế giới, trong đó có các thị trường quen thuộc như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Tây Âu… Hiện tại, trong làng có nhiều nghệ nhân nổi tiếng như: Nguyễn Quốc Sự, Lê Xuân Nguyên, Vũ Văn Hải…
Nghề thêu vốn trải qua bao thăng trầm biến thiên của lịch sử. Nhưng những người thợ Khoái Nội vẫn kiên trì bền bỉ giữ lấy nghề. Và chính nghề truyền thống đã giúp họ có cuộc sống no đủ, khấm khá. Bên khung tranh thêu, những người dân quê mộc mạc giản dị thực sự là những thợ tài hoa đang góp phần tô điểm cho cuộc đời thêm tươi đẹp.
Bài và ảnh: VŨ DUY