Ít ai biết rằng, làng nghề quạt Chàng Sơn suýt từng biến mất bởi thời đại quạt máy, điều hòa chiếm ưu thế. Người góp phần làm hồi sinh nghề quạt, chinh phục thị trường mới cho quạt Chàng Sơn là kiến trúc sư Nguyễn Giang.

Làng Chàng Sơn có nghề làm quạt giấy lâu đời. Để có được một chiếc quạt nan như ý, nghệ nhân phải bỏ rất nhiều công sức để chọn lựa từng ống tre làm nan quạt, từng sợi mây làm viền và từng thếp giấy để làm cánh quạt. Khi vào giấy cho nan quạt phải khéo léo, tỉ mỉ, sao cho giấy không bị nhàu, nếp gấp phẳng, đều, tiện cho công việc vẽ tranh. Khi vẽ, điều khó nhất của người họa sĩ là căn chuẩn nếp gấp giữa các nan quạt, phải tính toán kỹ lưỡng sao cho khi hoàn thành, gấp quạt lại không ảnh hưởng đến tranh, các nếp gấp nằm vào đúng khoảng không, không được cắt người hay cắt vật... Chiếc quạt giấy ở Chàng Sơn đã được gắn với rất nhiều huyền tích xa xưa. Đến thế kỷ 19, quạt Chàng Sơn càng nổi tiếng khi nhiều quan binh và các nhà văn hóa Pháp đem quạt về thủ đô Paris để triển lãm, quảng bá cho một sản phẩm đẹp, tinh túy ở thuộc địa Đông Dương.

leftcenterrightdel
Hướng dẫn du khách làm quạt Chàng Sơn tại sự kiện du lịch của gia đình nghệ nhân Nguyễn Giang. 

Khi xã hội hiện đại phát triển, rất nhiều người đã nghĩ đến hồi kết của chiếc quạt Chàng Sơn. Khi ấy, một người con của Chàng Sơn là kiến trúc sư Nguyễn Giang đã nối nghiệp nghề mộc gia đình, rồi học Trường Đại học Xây dựng, ngành kiến trúc, trở thành người làm nhà gỗ truyền thống. Những lần về quê, nghe nhiều người trong làng tìm kiếm sinh kế mới khi quạt giấy làm ra ế ẩm, khó bán, anh Giang trăn trở: Làm thế nào để giữ nghề quê hương, để sản phẩm truyền thống thích ứng được với cuộc sống hiện đại? Sau đó anh tìm cách chuyển "công năng" của chiếc quạt, đưa chiếc quạt trở thành một sản phẩm văn hóa-du lịch, mang thông tin để quảng bá thương hiệu cho các đơn vị... Cùng với đó, anh tìm cách để quạt tiêu thụ nhiều hơn bằng việc đa dạng hóa đầu ra cho sản phẩm. Đăng ký tên miền cho trang web: www.quatchangson.vn để quảng bá sản phẩm, Nguyễn Giang cùng dân làng nghiên cứu cải tiến hình thức, chất liệu và công đoạn sản xuất để tạo ra chiếc quạt bền, an toàn và có tính thẩm mỹ cao hơn. Các đơn hàng dần dần tăng lên. Một hướng đi mới được mở ra cho chiếc quạt Chàng Sơn.

Điều khiến nhiều du khách trong và ngoài nước cảm thấy thú vị với chiếc quạt Chàng Sơn chính là ngoài những hình ảnh đẹp về đất nước, con người Việt Nam, quạt Chàng Sơn còn mang trong mình một ý nghĩa truyền thống văn hóa lâu bền. Thích ứng với thời cuộc, ngoài những chiếc quạt vẽ họa tiết và chữ Quốc ngữ, người Chàng Sơn làm thêm cả những chiếc quạt có chữ nước ngoài như: Anh, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản để các du khách tùy ý chọn lựa. Quạt giấy truyền thống của Chàng Sơn tiếp tục trở thành mặt hàng được bạn bè quốc tế ưa chuộng và xuất khẩu sang nhiều nước như: Pháp, Đức, Thụy Sĩ, Nhật Bản, Hàn Quốc...

Bài và ảnh: HIỀN VINH