Ngôi nhà số 87 Mã Mây được xây dựng từ thời kỳ Pháp thuộc, khoảng những năm 1890. Đây là một trong số ít ngôi nhà cổ còn lại ở Hà Nội được xây dựng vào thời kỳ đó.

Ngày trước, ngôi nhà số 87 Mã Mây là của tư nhân và trải qua một vài đời chủ. Với sự bảo trợ của Hội đồng thành phố Toulouse (Pháp), ngôi nhà đã được Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội tiến hành trùng tu từ cuối năm 1998 và hoàn thành vào cuối tháng 10-1999 nằm trong dự án “Bảo tồn, tôn tạo Phố cổ Hà Nội”. Ngôi nhà 87 Mã Mây được cấp bằng Di sản cấp Quốc gia vào ngày 16-2-2004. Hiện nay, nơi đây được mở cửa cho khách tham quan.

Mặt tiền của ngôi nhà số 87 Mã Mây.

Theo chị Nguyễn Thu Hồng, một hướng dẫn viên tại ngôi nhà số 87 Mã Mây: Thời kỳ đầu thế kỷ 20, đoạn phố Hàng Mây và Hàng Mã (tên gọi xưa của phố Mã Mây) có những cửa hàng nhỏ bán thứ đồ gia dụng bằng song mây tre, hay sợi mây, sợi song làm nguyên liệu... Ngày nay, qua nhiều biến động của lịch sử, các nghề thủ công truyền thống cũng như các mặt hàng buôn bán ở phố Mã Mây xưa đã thay đổi. Tuy nhiên, cấu trúc đường phố cũng như kiến trúc của những ngôi nhà ven đường, nổi bật là ngôi nhà số 87 Mã Mây, vẫn còn giữ được nét truyền thống của nó như thủa ban đầu.

Ngôi nhà mang nét kiến trúc truyền thống nhà xưa ở Hà Nội, tức là theo dạng hình ống và có nhiều lớp nhà. Nhà được tạo nên bởi rất nhiều gỗ, từ mái ngói cho đến hệ thống kèo, cầu thang và những họa tiết trang trí đầy tinh tế.

Hình ảnh bếp xưa bên trong ngôi nhà số 87 Mã Mây.

Lớp ngoài của nhà là cửa hàng, mặt đường không làm tường vách mà mở thông ra phố để bày bán và làm nơi giao tiếp; thay cho tường là hệ thống khung gỗ, khi không mở cửa hàng thì dùng làm cửa, kiểu cửa lùa để đóng lại. Phía trong có sân trời lấy ánh sáng, nước mưa làm nước sạch sinh hoạt. Tiếp đến là một gian nhà hậu, rồi đến kho hàng và bếp nấu ăn. Các khoảng sân trong tạo độ thông thoáng và ánh sáng tự nhiên cho ngôi nhà.

Trên tầng 2 là gian thờ và phòng ngủ. Giữa các lớp nhà có sân bày chậu cảnh tạo cảnh quan môi trường, đem lại cảm giác gần gũi thiên nhiên cho gia chủ cũng như khách đến.

Tổng diện tích của ngôi nhà là 157,6m2, được xây dựng vuông góc với đường phố, chiều dài đất là 28m, chiều rộng mặt tiền 5m và chiều rộng của mặt hậu là 6m. Với hình dáng như vậy thì ngôi nhà đã tuân theo cách suy nghĩ của người dân xưa là: miếng đất làm nhà nên “nở hậu”, ý nghĩa sẽ mang lại phúc lộc về hậu vận.

Hằng ngày, hàng trăm lượt khách quốc tế đến ngôi nhà số 87 Mã Mây để tìm hiểu về kiến trúc truyền thống xưa ở Phố cổ Hà Nội.

Cũng theo chị Hồng, ngôi nhà số 87 Mã Mây cũng thể hiện được kỹ thuật và nghệ thuật xây dựng nhà truyền thống Phố cổ Hà Nội: đó là nghệ thuật xây dựng cổ truyền với các vì kèo gỗ trang trí trạm khắc, kỹ thuật xây tường gạch chịu lực, hệ thống sàn vỉa gạch trên dầm gỗ (lát sàn gạch trên dầm gỗ). Có thể nói, giá trị về phương pháp xây dựng ở giai đoạn lịch sử này đã được gìn giữ trong “ngôi nhà di sản” này.

Ngoài ra, ngôi nhà số 87 Mã Mây còn là nơi tổ chức các hoạt động văn hóa địa phương. Ban ngày, ngôi nhà mở cửa tiếp khách du lịch, giải đáp thắc mắc của mọi người, trong khi tối đến, những buổi hát ca trù do Câu lạc bộ Ca trù Thăng Long tổ chức biểu diễn thu hút rất đông khán giả trong và ngoài nước thưởng thức. Vào các ngày lễ, như Tết Nguyên đán hay Trung thu, nhiều hoạt động mang đậm nét đặc trưng của người Hà Nội xưa cũng được tổ chức tại đây.

Nhiều sản phẩm thủ công của làng nghề truyền thống trong Phố cổ Hà Nội được trưng bày bên trong ngôi nhà số 87 Mã Mây.

Bên cạnh đó, đây cũng là nơi kết hợp trưng bày, giới thiệu các sản phẩm thủ công của làng nghề truyền thống trong Phố cổ Hà Nội như, lụa, bạc, chạm khắc, đúc đồng, khảm trai, mộc, sơn mài...

Ngôi nhà số 87 Mã Mây đã trở thành điểm giới thiệu đến để người dân và du khách tham quan hiểu hơn về nếp sống, sinh hoạt của con người nơi đây trong một giai đoạn lịch sử quan trọng.

Bài và ảnh: VĂN HIẾU