Các di vật khảo cổ thể hiện rất đậm và nhiều nhất từ trước đến nay, phản ánh nghệ thuật, kiến trúc, đặc điểm tính dân tộc”, đó là nhận định của PGS, TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam và là chủ nhiệm của dự án khảo cổ học Hoàng thành Thăng Long tại Hội thảo khoa học “Kết quả khai quật thăm dò khu vực chính điện Kính Thiên năm 2017” vừa được tổ chức.

Sáng rõ từng năm

Năm 2017, dự án khai quật thăm dò khu vực chính điện Kính Thiên đã tiến hành khai quật thăm dò khu vực phía Đông nền điện Kính Thiên (giáp đường Nguyễn Tri Phương) với tổng diện tích gần 1.000m2. Hố khai quật gồm 16 lớp đào, các lớp dày trung bình 20cm. PGS, TS Tống Trung Tín cho biết, cuộc khai quật đã làm xuất lộ tầng văn hóa dày gần 4,5m với các lớp văn hóa có niên đại khoảng từ thời Đại La, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Lê sơ, Lê trung hưng, Nguyễn đến thời hiện đại. Về di tích, cuộc khai quật đã làm xuất lộ dấu tích một số kiến trúc thời Lý, Trần, Lê sơ, Lê trung hưng gồm: Móng cột, móng nền, kiến trúc, sân nền… Các dấu tích kiến trúc này bị phá hủy hầu hết bởi một hố đào lớn có thể vào khoảng thế kỷ 18 hoặc 19. Di vật tìm thấy trong các tầng văn hóa này thuộc nhiều loại hình khác nhau, như: Đồ đất nung, đồ gốm, đồ gỗ, đồ kim loại, trong đó một số lượng lớn là gạch, ngói. Đặc sắc nhất là gạch ngói và vật liệu trang trí lợp mái cung điện có tráng men vàng (hoàng lưu ly) và men xanh (thanh lưu ly) thuộc thời Lê sơ (thế kỷ 15 đến đầu thế kỷ 17).

leftcenterrightdel
Lượng lớn di vật ngói hình rồng khai quật năm 2017 tại Hoàng thành Thăng Long thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học.

Thành tựu của năm 2017 là lượng di vật gạch, ngói được khai quật với khối lượng lớn. Nổi bật là nhiều viên ngói kết nối với nhau tạo thành một con rồng, đầu ngói cũng được trang trí hình rồng, đưa đến gợi ý đây có thể là loại ngói sử dụng để lợp chính điện Kính Thiên của Hoàng đế Lê sơ. Ngoài ra, một phát hiện đáng kể nữa đó là khu vực khai quật tìm được khá nhiều gốm sứ thời Mạc (khoảng thế kỷ 16). Trong tầng lớp khai quật dấu tích kiến trúc thời Trần (thế kỷ 13) tìm thấy dải nền hoa chanh có kích thước lớn nhất từ trước đến nay. Vật liệu xây dựng đường hoa chanh là ngói phẳng, dẹt được xếp đặt rất công phu, chiếm vị trí quan trọng trong hoàng cung Thăng Long thời Trần.

PGS, TS Tống Trung Tín cho rằng, các dấu tích kiến trúc và hệ thống di vật phát hiện trong cuộc khai quật năm 2017 tiếp tục phản ánh diễn biến phức tạp của các di tích lịch sử và văn hóa Thăng Long-Hà Nội dưới lòng đất, vì trải qua một quá trình lịch sử đã bị phá hủy do có sự xâm thực của giai đoạn sau xuống các tầng văn hóa giai đoạn trước. Nhưng qua đó góp thêm nhiều tư liệu làm sáng rõ các giá trị to lớn, phong phú, đa dạng với ba tiêu chí nổi bật toàn cầu của Di sản Thế giới Trung tâm Hoàng thành Thăng Long.

Đẩy nhanh tiến độ khôi phục chính điện Kính Thiên

GS, TS Nguyễn Quang Ngọc, Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, các dấu tích kiến trúc và hệ thống di vật mới được phát lộ rất mới so với trước đây. Cái mới đó có thể làm giới nghiên cứu hoang mang nhưng lại rất quý, nhất thiết phải có một bản đồ tổng thể, kết nối các điểm khai quật từ trước đến nay để có thể hình dung một cách tổng thể và tìm ra trục trung tâm của điện Kính Thiên.

Tại hội thảo, PGS, TS Đặng Văn Bài, PGS, TS Phạm Quốc Quân, TS Nguyễn Văn Sơn đều có ý kiến cần mở rộng không gian khai quật cũng như đẩy nhanh tiến độ khảo cổ học để mau chóng trả lại không gian cho chính điện Kính Thiên. TS Nguyễn Văn Sơn cho rằng, nếu tiến độ mỗi năm chỉ thực hiện trong khoảng 1.000m2 thì 50 năm nữa mới hoàn thành công tác khảo cổ học Hoàng thành. Tuy nhiên, PGS, TS Tống Trung Tín cho hay, hiện công tác khảo cổ đang thực hiện theo đúng cam kết với UNESCO cũng như kế hoạch khai quật của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND TP Hà Nội phê duyệt.

PGS, TS Đặng Văn Bài cho biết, dự án khai quật lập theo từng giai đoạn, tới năm 2020 sẽ hết một giai đoạn, nên chăng các nhà khoa học cần tập trung nghiên cứu để lập kế hoạch khai quật tổng thể 5 năm, thay vì 3 năm như trước để hằng năm khai quật được thuận lợi hơn.

GS Phan Huy Lê, Chủ tịch danh dự Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, kế hoạch khảo cổ mà UBND TP Hà Nội phê duyệt mỗi năm được khai quật 1000m2 là hợp lý. Nhưng tới đây, việc khai quật cần phải gắn với nghiên cứu chứ không nên chỉ thuần khai quật. Đã đến lúc cần nối các điểm khai quật để hình dung kiến trúc qua các thời kỳ, trên cơ sở đó tổ chức một hội thảo khoa học để bàn về tất cả các vấn đề đặt ra. Ngoài ra, đây là các cuộc khai quật để bảo tồn chứ không phải để giải phóng mặt bằng. Vì thế, sau mỗi cuộc khai quật cần phải đề ra phương án bảo tồn cụ thể. Cái gì bảo tồn trong thời gian ngắn, cần sớm cho người dân đến tham quan; cái gì cần bảo tồn trong thời gian dài cũng phải có kế hoạch. Thêm vào đó cần phải tư liệu hóa tất cả mọi thứ ở trình độ cao nhất. GS Phan Huy Lê cũng đề nghị các nhà khoa học thời gian tới tập trung khai quật suốt từ Đoan Môn đến điện Kính Thiên để có đủ cứ liệu khảo cổ học phục dựng không gian điện Kính Thiên.

Bài và ảnh: VƯƠNG HÀ